کرۆکی پرس و مەترسی ــ باشووری کوردستان/ ٧

بەشی حەوتەم:

بەرهەڵستکاری و ڕێکخراوە سێبەرەکانی دەسەڵاتی کوردی:

بۆئەوەی لە بیرۆکە و ڕۆڵی بەرهەڵستکاری (ئۆپۆزسیۆن) تێبگەین پێویستمان بە دووبارە یادهێنانەوەی چەمکەکە هەیە لە چەند چوارچێوەیەکدا. هەرکات دەسەڵات یان هەژموونێکی دەسەڵاتگەرا هەبوو، ئەوا بەرهەڵستکاریش هەیە.  بەرهەڵستکاری پەیوەندی بە سیستەمی سیاسییەوە نییە بەڵکو وابەستەیە لەگەڵ خودی هەبوونی دەسەڵاتدا (ئۆتۆریتە، یان هەژموون). دواتر شێواز و چالاکی و قەبارە و میتۆد و تیۆری هێزی بەرهەلستکاران چۆنە و بە چ جۆرێکە؟ ئەمەیان پەیوەندی بە سیستەمی سیاسی و پرۆسەی سیاسییەوە هەیە. خەڵکی باشووری کوردستان بەهەر بیانوو و هۆکارێکەوە بووبێت لەگەڵ بەرهەڵستکاریاندا بۆ ڕژێمی حوکمڕان لەچوارچێوەی "حیزبی شۆڕشگێڕ"دا خۆیان پێناسەکردوە. کەلەلایەکی ترەوە حیزبە شۆڕشگیڕەکەیان هەردەم هەژموونێکیان بەسەر خەلکی کوردستاندا پیادە کردووە لەپای شەرعییەتێکدا کەزۆرجار بە بیانووی نەتەوە پاریزی وەریانگرتووە. بەم جۆرە هەژموونی دەسەڵاتی کوردی لەباشووری کوردستاندا زۆری نەماوە خۆی لە سەدەیەک نزیک بکاتەوە.

لەسەرەتاکانی شۆڕشی شێخ مەحمودەوە کە دژی سیاسەتی ئینگلیز لە باشووری کوردستاندا برەوی سەندوە بەرهەڵستکاری ئەم هەژموونە هەردەم و هەرکات ئامادەبووە. دواتر ئەو بەرهەڵستکارییە بەهۆی خودی بەرژەوەندییەکانی دەسەڵاتەوە، یان بەهۆی جیاوازی چینایەتی و پایەی کۆمەڵایەتییەوە یان بەهۆی بیروبۆچوونی جیاوازەوە، خۆی لەقاڵبی تردا نواندوە و زۆرجاریش دەسەڵاتی کوردی لەدۆخی شۆڕشگێڕی خۆیدا هەموو نەیارەکانی بە ناپاک وێناکردوە و لەڕیزی دوژمندا پێڕی کردوون. بەم کردەوەیەش شۆڕش و پارتە شۆڕشگێڕەکان کولتوور و پراکتیکی تۆتالیتاریانەیان لەخۆیاندا بە خەسڵەتی بنچینەیی کردووە.

ئەوەی لەسەرەوە و لە پێناسەوە بۆناو شۆڕشەکانی کوردستان لە باشوور باسمانکرد، بە خەستی و بەوردتر دێتە ناو جووڵانەوەکانی تر و پارتی دیموکرات دژایەتی حیزبی شیویعی دەکات و جیابوونەوەی مەکتەبی سیاسی لێ پەیدا دەبێت و ئەو نەریتە هەتا ئەمڕۆی ململانێکان بەردەوامە لەناو پارت و پارتۆکە کوردییەکانی باشووردا و بگرە گشتگیرە لەسەراسەری کوردستاندا. هەموو لەم سەردەمەدا تا ئەندازەیەک بێگومانین کە دەسەڵات هەبوو بەرهەڵستکاریش هەیە، چونکە هیچ تێزێک نییە بتوانێت تەواوی پرسەکان بە ئاکام بگەیەنێت و هەنگاوەکانی بە پێوانە کامڵ بن. لەوەش گرنگتر ئەوەیە کە هەمیشە ئاسۆیەک بۆ باشتر هەیە، چونکە هەموو داخوازییەکان و هیواکان لە توانای ئەمڕۆی دەسەڵاتدا نییە و لەبەر سنوورداری توانا گشتییەکان ناتوانێت پێی بگات. لەیک کاتدا ناکرێت ئەو ئاسۆیەش لەلای خەڵک لێڵ بکرێت بە بیانووی نەبوونی توانایی لەمڕۆدا و ئیدی بەرهەڵستکاری کۆتایی پێ بێت. بۆیە خەڵک بەرهەڵستی هەنگاو و بڕیارەکانی دەسەڵاتەکەی دەکات و ئومێدی بە باشتر هەیە و ئەم بەرەوڕووبوونەوەیە دەبیتە داینەمۆی داواکاری نەوە بە نەوە بۆ باشتر بوون.

لەسیستەمی سیاسی ئەرێنی و تەندروستدا (ئەرێنی بە پێوانەی گەشەسەندن) {لەلای من: کۆمەڵگای گەشەسەندوو کۆمەڵگایەکە کەهۆشیارییەکی فرەئاراستە دەیتەنێتەوە و سەرباری جیاوازییە گەورەکان دەتوانێت دەست بە هاوئامانجیەکی مرۆڤدۆستانەوە بگرێت و تاکەکانی جگە لەخوێندەواریی لەوردەکاری مەترسییەکانی سەر ژیان تێدەگەن و بێوچان کاردەکەن و پشتیوانی یەکترن بۆ قەلاچۆکردنی چەوساندنەوە و ستەم و نائاسوودەیی و بەر لە هەرکەس نیشانەی پرسیار لەسەر خۆیان و هاوڕێ نزیکەکانیان دادەنێن} دەستەواژەی ژمارە (٧). چۆن جێگای دەسەڵات دیار و ئاشکرایە، جێی بەرهەڵستکاریش بەهەمان شێوەیە، ئەگەر گرنگتر نەبێت. ڕۆڵەکانی بەرهەڵستکار، جگە لەچاودێری سیاسەتی دەسەڵات، لە زۆر باردا دەبنە ڕاستکەرەوەی هەڵەکانی دەسەڵات، دەبنە ئەلتەرنەتیڤێکی ئامادە بۆ شکستی دەسەڵات، دەبنە پشتیوان بۆ هەنگاوە ڕاست و درووستەکانی دەسەڵات، هەروەها بەرهەڵستکار دەبێتە سەرەتایەک بۆ دۆزینەوەی هەنگاوی باشتر لە داهاتوودا کە خودی دەسەڵات ناتوانێت بەوکارە هەستێت.

لەسیستەمی سیاسی نەرێنی و بەککەوتوودا، دەسەڵات بەوە خۆی دەگەشێنێتەوە کە هیچ هێزێکی بەرهەڵستکاری نییە و لەتەواوی کۆمەڵگادا تەنانەت جیاوازەکانیش پشتیوانی دەکەن. بۆیە لەشێوە دەسەڵاتە تۆتالیتار و ڕەهاکاندا دەسەڵات بێ سێ و دوو دەبێت بەرهەڵستکارەکانی بسڕیتەوە، هەروەها هێز و تاکەکەسیکیش لەکۆمەڵگادا نەمێنێت شوناسی جوانییەکانی ئەو بخاتە ژێر پرسیارەوە. تەنانەت ئەگەر ئەو هیزە لە پێناوی جوانتر بوونی خودی دەسەڵاتەکەی ئەویشدا پەیدا بووبێت. پارتە باڵادەستەکان و تەنانەت بیدەسەڵاتەکانیش لەهەردوو سەردەمی "شۆڕشگێڕیی" شاخ و "حوکمڕانی" شاریاندا ڕیتم و ئاوازی سیاسەتی نەرێنیان بەرامبەر بەرهەڵستکارەکانیان پێڕەو کردووە و هەوڵی سڕینەوەی یەکجاری هەر هێزێکیان داوە کە ببێتە هۆی درووستکردنی پرسیار لەبەردەم هەنگاوەکانی ئەواندا. بەواتایەکی تر خودی ئەو پارتانەش کە لە ئۆپۆزسیۆندا بوون نەیارە ناوخۆییەکانی هەمان پارتیان بەهەمان شێوە مامەڵە کردوە و هەوڵیانداوە ئەنجامی یەکڕایی و هاوشێوەیی بەهێزی خۆیان نمایش بکەن. ئەم کردوەیە، ئەگەر گەورەترین درۆ بووبێت، هێشتا ئەوان دڵیان پێ خۆشبووە چونکە بەرهەم و قازانجی خۆیان بەزیادەوە لێ وەرگرتووە و ئەوەی باخێکی دێمی نەبێت هەرگیز چاوەڕوانی بارانێک ناکات.

لەهەموو پرسێکی سیاسییدا وردەکاریی و گشتگیریی تایبەت هەیە، بۆهەریەکەشیان پلانی ستراتیژی و مامەڵەی پلانکاریی کورتمەودا و تا ئەندازەیەک ڕۆژ بەڕۆژی پێویستە. لە زۆر باردا کە بەرهەلستکار و دەسەڵات دەکرێت لەسەر ئاستی گشتی کۆک بن و هەنگاو بنێن ئەگەرچی لە هێنانە پیشی ئەڵتەرنەتیڤ و پلانی دوورمەودادا جیاواز و ناتەبابن. لەلای هێزی سیاسی و کۆمەڵایەتی کوردستان تەنیا لە بیرۆکەی یەکدەنگیدا بەهێزی بینراوەتەوە. کۆ دەنگی لەناو پارتەکاندا گرنگی پێدراوە و ئەوەی داخوازی گشتی و تایبەتی بووبێت تەبایی و یەک هەڵوێستی و یەکانگیریی و لێبووردن بووە، چونکە هەمیشە دەسەڵات دۆخەکانی بەناسک پێناسەکردوە یان بەناسکی ڕایگرتوون، هەر بۆیە هەر بەرهەڵستکاری و ناتەباییەک بە ناپاک و دژ هەژمار کراوە.

لەگەڵ گەشەی شێوە دەربڕینی دیموکراسییدا ڕێکخراوە باڵادەستەکانی کوردستان چ لە شاخ بووبن یان لەشار پێناسەی فرەییان پێ گرنگ هاتووەتە پێش بینایی و کەم تا زۆر ویستوویانە قبووڵکردنی فرەیی نمایش بکەن. ئەم نمایشە بەمەرجێک بووە هێزە جیاوازەکان دژ بە هێزی دەسەڵاتدار نەجووڵێنەوە و پێڕەوی سیاسەتێکی تر نەکەن، بەڵکو پشتیوانی هەنگاوەکانی هێزی دەسەڵاتدار بن. لەم پێگە چکۆلە و پەراویزەوە بۆ هەبوونی هەمەڕەنگی سیاسی پارتی سێبەر و ڕێکخراوی دەستەمۆیان پشتیوانی کردوە و تەنانەت درووستیانکردوون و بەئەندازەیەک وەک دەمامکێک بۆ داپۆشینی ستەمکاری و ڕەهایی خۆیان بەکاریان هێناون.

لەم کەشە ئەفسووناوییەدا چەند لێکدانەوەیەکمان بۆ دەچەسپێت:

١. زۆر جار دەسەڵاتی تۆتالیتار هەست بە نادڵنیایی و ترس دەکات لە هەنگاوەکانی خۆی، ئەم ترسە دەرەکی بێت وەک ئەو  هێزانەی پشتیان پێ دەبەستێت و دەبێت پێی گرنگ بێت دڵیان ڕاگرێت یان ناوەکی بێت لە ڕق و توڕەیی خەڵکی ناوخۆی کۆمەڵگاکە خۆی، بۆیە دەخوازێت بڵێت من تەنیا نیم و چەندین ڕێکخراوی چکۆلەی پێویستە و گەر نەشبن درووستیان دەکات بۆ ئەوەی لەو خەمی تەنیاییە دەرباز ببن.

٢. ڕێکخراو هەیە خۆی بەشیوەیەکی خۆڕسکانە درووست دەبیت بەڵام بۆ ئەوەی بتوانیت بژی و بەردەوام بێت ناچارە پشت بەهێزێکی لەخۆی گەورەتر ببەستێت. ئەم جۆرە ڕێکخراوانە باشترین کڕیاری سیاسەتی تۆتالیتاری هێزە باڵادەستە ناجێگیرەکانن. بەجۆرێک ئەوان لە تەنیایی ڕزگار دەکەن و خۆشیان وەک گەندەخۆر لەسەر کەلاک و پاشماوەی هێزە تۆتالیتارەکان دەژین.

٣. هێزە تۆتالیتارەکان هەردەم بە گومانن لەڕاستی پیڕەوی خۆیان، بۆیە ناچارن هێزی تر بدۆزنەوە کە پشتیوانی لە تێزەکانیان بکات. ئەو دەمانەی باڵادەست دەبن و دتوانن خۆیان بڕیاردەری سەربەخۆ بن ئەم هیزە چکۆلە درووستکراوانە کەم دەکەنەوە و بە پێچەوانەوە.

٤. زۆر جار هەیە هێزە تۆتالیتارە حوکمڕانەکان کە پێویستی سەرەکی هێزە سەرمایەدارە جیهانییەکانن، پێویستیان بە پەراوێزی دیموکراسی و فۆرمی هەڵبژاردن هەیە تا بتوانن بە جۆرێک لە جۆرەکان بەردەوامی بە گەمە سیاسییەکان بدەن و بەردەوام بن، بۆیە هێشتنەوەی هێزە لاوازە دەستەمۆ و ناکاراکان ئەو هێزانە دەکاتە سێبەر بۆ دەسەڵات.

پارته‌ سێبه‌ره‌کانی ده‌سه‌ڵاتی کوردی، کەزۆرجار لە هەڵبژاردنەکاندا وەک ڕکابەر دەرکەوتوون (بۆنمونە: حیزبی شیوعی، سۆشیالیستی دیموکراتی و پارتی کار و پارتی گەل و زەحمەتکێشانەکان و ...تاد، زۆرن)، مێژووی نوێی ده‌سه‌ڵاتگه‌رایی کوردی له‌پارچە باشووری کوردستاندا زۆر بەناشرینی ئاڵوواڵا دەکەن. ئەم ڕێکخراوانە نەبوونیان گەلێک گرنگتر و پڕ سوودتر بوو لە بوونیان و بەهیچ جۆرێک کەلێنی فرەییان پڕ نەکردوەتەوە. ئەم ڕێکخراوانە هەمیشە دەبنەوە بە کەرەستە بۆ دەسەڵاتی ستەمکار و بەردەوام ژیان و وزەیان پێدەبەخشن. به‌درێژایی حوکمڕانی حکومەتی هەرێم و دەسەڵاتی دوو زلحیزبی یەکێتی و پارتی ئەم ڕێکخراوانە تەنیا هەڵبژاردنەکانیان ڕازاندوەتەوە بە بێ هیچ ماک و بنەمایەک کەلەسەر ژیانی کۆمەڵگا کاریگەرییان هەبووبێت. له‌سه‌رده‌می ده‌ستکه‌وته‌کاندا پارتی و یەکێتی ته‌باو هاوپشتیوانی یه‌ک بوون و له سه‌رده‌می قه‌یرانه‌کاندا لە‌جه‌نگدا بوون، ئەم ڕێکخراوانەش لە هیچ بارێکیاندا نەیانتوانیوە کاریگەری بەرچاو لەسەر شەقامی سیاسی و ڕۆشنبیری و کولتووری کوردستان دابنێن. هێزە دەسەڵاتدارەکان هەمیشە چەند هێزێکی سێبەریان هەبووە بۆ ئەوەی پشتیوانیان لێ بکات. بوونی ئەم هێزە سێبەرانە لەسەردەمی "شۆڕش" ی چەکدارییەوە تا ئەمڕۆی کوردستان درێژ دەبێتەوە، کەلەخۆیدا باشترین سەلماندنە کەدەسەڵاتی سیاسیانەیان لەپاش ڕاپەڕینی کوردستان لەساڵی ١٩٩١ گەلێک زیاترە.

لەم دەرئەنجامانەوە دەبێت بگەڕێین بەدوای بەرهەڵستکاری ڕاستینەی دەسەڵاتی کوردیدا تابزانین ئایا بەرەوکوێ ڕۆشتووە؟ خۆ ناکرێت دەسەڵاتێک بە تۆتالیتار و ستەمکار و گەندەڵ و خیانەتکار و نەزان بزانین و توانیبێتی ئەو هەموو بەرهەڵستکارەی خۆی لە هێزی بەرهەڵستکاری ڕاستینەوە بۆ ڕێکخراوی سێبەر بگۆڕێت!