کرۆکی پرس و مەترسی ـ باشووری کوردستان/ ٤

بەشی چوارەم:

یەکێتی نیشتمانی کوردستان، ناسراو بە یەکێتی یان (ی.ن.ك): لەڕیکخراوێکی سیاسی چەترەوە بۆ پارتێکی سیاسی دیماگۆگی دەسەڵاتگەرا کە چەند باندێک لەسەر بنەمای نیپۆتیزم و کرۆنیزم بەڕێوەی دەبەن. گەربگەڕێینەوە بۆ پێکهاتەی ڕیشەیی ئەم ڕێکخراوە سیاسییە، ئەوا دەبینین کە ڕێکخراوێکی بەرەیی فرە ڕەگە و زیرەکانە توانیویەتی هەلومەرجی مێژوویی لەبەرژەوەندی سیاسی گرۆیەکی سەرکردایەتی پارتەکەدا بەگەڕ بخات. ئەم ڕاستییە مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە و بەبێ لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونی دوو کەسایەتی گرنگی ئەم پارتە ناتوانین هیچ لێک بدەینەوە کە ئەوانیش (جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفا)ن. هەر ئەم لێکدانەوەیە بنەما دوور و درێژەکانی ئایدۆلۆجیا و بیرکردنەوەی هێزێکی سیاسی ترمان پیشان دەدات کە بریتییە لە بزووتنەوەی گۆڕان، کە دواتر بەکورتی و بەتایبەت باسی دەکەین.

یەک هێڵی تەورەیی بڕەر لە مێژووی (ی.ن.ك) دا تا ئەمڕۆی خۆی و تا بزووتنەوەی گۆڕانیش درێژ دەبێتەوە ئەو تەوەرەیەش دەستگرتنە بە بنەمای ناسیۆنالیزمێک کە قەبارەی درووشمەکەی لەقابەرەی بیر و تیۆرەکەی گەورەترە. هەر ئەم سروشتە وایکردوە، قەبارەی درووشمەکە وەک بیرێکی نەتەوەیی موتربە بە ئایدیای ڕووکەشی سەردەم ببێتە داینەمۆی بیروباوەڕی شوێنکەوتووانی و لەهەمان کاتدا شوێنکەوتوان نەتوانن هیچ داهێنانێکی ئەوتۆ پێشکەش بکەن و لایەنی کەم بەرامبەر پێکهاتە ئایدۆلۆجییە دامەزراوەکان و پارتە سیستەم دیارەکان بەرگە بگرن. بۆنمونە سەرەڕای توانی سەربازی و جەماوەری (ی.ن.ك) لە جەنگی پارتیزانیدا بەرامبەر حیزبی بەعس تێکشاکا و کارەساتی ئەنفالەکانی بەسەر خۆی و بەشێکی گەورەی کوردستاندا هێنا، نمونەیەکی تر تێکشکانی (ی.ن.ك) بوو لەبەرامبەر (پ.د.ك) کە جارێکی تر لەڕووی سەربازی و سیاسییەوە ملکەچی بڕیار و هەژموونی پارتی بوو و بەجۆرێک لە جۆرەکان تێکشاکایەوە، ئەتوانم بڵێم بەهەمان شێوە بەرامبەر سیاسەت و تێڕوانینی ئیسلامییەکان بەڵام بە ئەندازەیەکی کەمتر...تاد.

سەرەتا بەرلەوەی بگەڕێینەوە بۆ پێکهات و ڕیشەی پێکهاتەیی (ی.ن.ك) سێ تەورەی بنەڕەتی تر لەم پارتەدا هەیە و هەرلەسەرەتاکانی مێژوویەوە دەتوانین بە ئاسانی بنکۆڵیان بکەین و جیایان بکەینەوە: یەکەم؛ پارتێکە بە پلەی یەک پشت بە کاریزمای سیاسی دەبەستێت وەک ئاراستەکاری مەیدانی پرۆژە و سیاسەتەکانی خۆی کاریزمای سیاسی دەبێتە بزوێنەری هەموو مەسەلەکان لە سیاسەت و ستراتیژی پارتەکەدا. دووەم؛ پارتێکە لەسەرەتاوە لەسەر بنەمای دیکتاتۆری حیزبی و دواتر بەرەو دیکتاتۆری تاکەکەسی هەنگاوی ناوە و گەشەی کردوە تا گەیشتووە بەم ڕۆژە. سێیەم؛ (ی.ن.ك) بەهۆی هیزی سەربازییەوە بووەتە هێزێکی دیار و هەر بەهۆی سەرکەوتنەکانی جەنگەوە هەژموونی پەیداکردوە، هەرکات جەنگ نەمێنێت (ی.ن.ك) لاواز دەبێت، هەرکاتیش جەنگ هەبێت ئەو دەتوانێت پارێزگاری لە بەشێک لە هەژموونی خۆی بکات. ئەتوانم بڵێم هێزی پێشمەرگەیی و هێزی سەربازی ئەم پارتە، تەنیا پنتی بەهیزی بازاڕی (ی.ن.ك) بووە (Comparative advantage ).

لەسەر بنەمای سیاسەتەکانی دیکتاتۆریی تاکەکەسییەوە گەشەی کردوە. ستراتیژی کۆن و نوێی ئەم ڕێکخراوە بریتی بووە لەگەیشتنی بەدەسەڵات و مانەوەی هەتاهەتایی لەدەسەڵاتی سیاسیدا. ئه‌گه‌رچی سه‌رکرده‌کانی ئه‌م ڕێکخراوه‌ خۆیان به‌سکۆلار ده‌زانن، به‌ڵام بەهەمان شێوەی (پ.د.ك) هۆشمەندیەکی دەستەگەراییان هەیە، کەبەشێوە گشتیەکەی ئەمانیش جۆرێکی تری دۆخی دەرەبەگایەتین، کە کاریگەری لەسەر نه‌ستی سەرکردایەتی ئەم ڕێکخراوە هەیە.  بانگەشە دیماگۆگیەکان لەمێژووی ئەم ڕێکخراوە و خێزانی حوکمڕانی سەرکردەکەیدا بوونەتە هۆی کارکردنی چینێکی تا ڕادەیەک خوێنەوار لە ڕیزەکانیداو هەمیشە ئەگەری چەند پارچەبوونیان بەم ڕێخراوە بەخشیوە. ئەم ڕێکخراوە لەسەر بنەمای ڕق و خۆشەویستی مێژوویی دەژی و بەهۆی ئەم بنەمایەشەوە دەتوانێت تائەندازەیەک درێژە بە ژیانی خۆی بدات، هەربۆیە لەو ساتانەوە نوێبوونەوە دەبێتە ستراتیژێکی دوورخراوە لەبەرنامەی پارتەکەداو ژیانی سیاسی لەسەر شکۆمەندیەکانی ڕابردوو بینا دەکات، دەبێتە پارتێکی دیکتاتۆری له‌فۆرم و شێوه‌دا له‌به‌عس ده‌چێت و له‌ناوه‌ڕۆکیشدا لاسایی ئه‌و ڕه‌فتارانه‌ ده‌کاته‌وه‌ که‌پارتی پێیان دەناسرێتەوه‌.

ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ پێی ده‌ڵێن یه‌کێتی درێژکراوه‌ی به‌شێکی ئه‌و ڕێکخراوه‌ به‌ره‌ییه‌یه‌ که‌له‌سه‌ره‌تای هه‌فتاکانی سه‌ده‌ی ڕابردوودا درووست بوه‌و ئه‌و به‌شه‌ش کۆنسێرڤاتیڤترین به‌شی سه‌ره‌تاکانی یه‌کێتیه‌ که‌ماوه‌ته‌وه‌. له‌کولتووری سیاسی گشتیدا به‌م پارته‌ ده‌وترێت جه‌لالی وه‌ک گه‌رانه‌وه‌یه‌ک بۆ جه‌لال حسامه‌دینی سه‌رۆکه‌که‌ی، هه‌رچۆن به‌ پارتی ده‌وترێت مه‌لایی. (زۆر جار له‌خوێندنه‌وه‌ی تێرمینۆلۆجییه‌کاندا باشترین ده‌ستنیشانکردن بۆ شتێک یان دیاردەیەک بریتی دەبێت لەگه‌رانه‌وه‌ بۆ کولتووری گشتی.)

لەپاش ئاشبەتاڵەکەی مەلامستەفای بارزانی لە ساڵی ١٩٧٤/١٩٧٥ دا و بەرلەو کارەساتە سیاسی و سەربازییە، ژمارەیەک گرۆی سیاسی جیاواز لە کوردستاندا سەرهەڵدەدەن، لەنێو ئەم گرۆیانەدا چەند دانەیەکیان پەنا دەبەنەوە بەر هەڵگیرساندەنوەی شۆڕشی چەکداری و بزووتنەوەی جیاواز جیاواز درووست دەکەن، کەزۆربەیان لەدەوری بیری چەپ و مارکسیستی کۆدەبنەوە بەشێوەیەکی ساکار و سەرەتایی. وەک: بزووتنەوەی سۆشیالیستی کوردستان و پارتی سۆشیالیستی کورد و کۆمەڵەی مارکسی لینینی ... تاد. بەشی هەرە زۆری ئەم گرۆ و بزاوتانە لەلایەن خەڵکی خوێنەوار و ڕۆشنبیری ئەو کاتەوە بەهێزدەکرێن کە ئەزموونێکی کەمی سیاسی و بیرێکی تا ڕادەیەک دەرهەق بە ڕۆژگار گونجاویان دەبێت. لەو نیوەندەدا دوو سەرکردەی قاڵی مەیدانی پراکتیکی سیاسی و شارەزا لە ڕەوشی جەماوەری سیاسەتکردن لە کوردستاندا دێن و هەلەکە دەقۆزنەوە بۆ درووستکردنی (ی.ن.ك). ئەو پارتەی بەدرێژایی پتر لە چل ساڵی تەمەنی خۆی بۆی گرنگ نەبووە لەقۆناغە جیاوازەکاندا ئایدیا و بیری خۆی تەواو بگۆڕێت و پەنا بەرێتە بەر چەندین ئایدۆلۆجیای جیاواز.

ئەم دەستپێشخەرییە لەلایەن هەردوو سەرکردەوە ئیدارە دەدرێت کە پێشتر ناوەکانیانمان باسکردن (تاڵەبانی و مستەفا) کە بەبێ یەکتر مەحاڵ بوو کەسیان بتوانن بەردەوام بن یان بتوانن (ی.ن.ك) بەردەوام بکەن یان تەنانەت بتوانن سەرکەوتنی تاکەکەسیش بەدەست بهێنن. بۆیە لەهەر پێگەیەکەوە بڕوانینە ئایدۆلۆجیا و بیر و ئاراستەی بیری سیاسی (ی.ن.ك) دەبێت لە ئاراستە و دیدی ئەم دوو سەرکردەیە بڕوانین. سەرەتا گرنگە خەسڵەتی هەردووکیان بناسین بە پێکەوەیی کە تەواوکارێکی گەورەی کارەکانی یەکتربوون و هەردووکیان تەنیا لەمەیدانی پراکتیکی سیاسیدا باڵا دەست بوون و دونیابینی ئەوان بە سەرکەوتنی سیاسییانەیانەوە پەیوەندیداربووە، بۆیە دونیابینیان خستوەتە خزمەتی سەرکەوتنی سیاسییەوە نەک کاری سیاسی بخەنە خزمەتی دونیابینی خۆیان و پلانە ستراتیژییەکانیان بۆ کۆمەڵگا و دادوەری کۆمەڵایەتی بێت بە گشتی.

ئەم دوو کەسایەتییە بەم شێوەیەی خوارەوە یەکتریان تەواو کردوە و هەنگاوی سیاسیان ناوە:

تاڵەبانی: ئاستێکی بەرزی دیبلۆماسی و توانای چنینی پەیوەندی لەگەڵ هێزە ناوچەییەکان و کەسایەتییە سیاسییەکانی دونیادا هەبووە. مستەفا: ئاستێکی بەرزی توانایی ڕێکخستن و پەیوەندی میللی هەبوە و هەمیشە بەوپەڕی خاکەڕاییەوە لەناو خەڵکی هەژاردا ژیاوە.

تاڵەبانی: پەیوەندییەکی کۆمەڵایەتی و جەماوەری بەهێزی لەگەڵ دانیشتوانی ناوچەکانی کۆیە و هەولێر و کەرکووکدا هەبووە. مستەفا: پەیوەندییەکی کۆمەڵایەتی و جەماوەری بەهێزی لەگەڵ ی ناوچە جۆربەجۆرەکانی پارێزگای سلێمانی و ناوچەی گەرمیان هەبووە.

تاڵەبانی: توانای گوتارخوێندنەوەی بەهێز بووە و کاریگەریی هەبووە لەسەر کۆکردنەوەی خەڵک لەدەوری کاری حەماسی. مستەفا: توانای نووسین و شیکردنەوە و بەگەڕخستنی کەناڵەکانی ڕاگەیاندن و وەشاندنی گورزی کاریگەری هەبووە لەگەڵ هەموو هێزەکانی دژ بە (ی.ن.ك) دا.

تاڵەبانی: لەڕووی کۆنترۆڵکردن و دیسپلینکردنی شوێنکەوتوەکانییەوە توانیویەتی ستەمی سەرکردایەتی خۆی بسەپێنێت. مستەفا: کەسێکی زۆر توندو بە دیسپلینی ڕێکخراوەیی بوە لەگەڵ ڕێکخستنەکاندا بەوپەڕی توندییەوە کاریکردوە و بەدەستی خۆی کاری لەسەر شوێنکەوتووەکانی داناوە.

تاڵەبانی: پێشینەی سەرکردایەتیکردن و دەرکەوتنی بەناوی باڵی م.س ی (پ.د.ك) ەوە یەکێکی تر بووە لە خاڵە بەهێزەکانی. مستەفا: نەبوونی ئەزموون و ناسراویی، دەرفەتێکی باشی پێداوە وەک سکرتێری کۆمەڵە لەپاش شەهید ئارام بناسرێت و دواتر دەرکەوێت.

تاڵەبانی: توانیویەتی ئەو کەسانە کۆبکاتەوە کە پێشتر لەدژی بنەماڵەی بارزانی ناڕەزایەتییان لەئاستێکی بەرزدا بووە. مستەفا: بەئاسانی توانیویەتی ئەو هێزە گەنجە ڕێکبخات کەبەرامبەر هەژموونی بەعس و بەرزانی لە برەودا بوون، هەروەها بەناوی ڕێکخراوێکی چەپەوە گەورەترین پوازی لە بیر و ئایدیای مارکسیستی داوە لە باشووری کوردستاندا.

تاڵەبانی: توانایەکی بێوێنەی جووڵە و ئارەزووی سەفەرکردن و گەڕان و هەوڵدانی دیبلۆماسی هەبووە. مستەفا: تواناییەکی باشی مانەوەی لەمەیدانی ململانێی سەربازی و سیاسیدا هەبووە لەناو کوردستاندا و کەمترین کات لەهێزەکانی پێشمەرگە دوورکەوتوەتەوە.

تاڵەبانی: کەسایەتییەکی بەسەرو زمان و بێشەرم بووە لە خۆ دەربازکردن لەهەڵوێست و کاتە نەخوازراوەکاندا و لەیەک کاتدا توانیویەتی بەچەند گلۆرێک یاری بکات. مستەفا: کەسێکی قسە ڕەق و سنووردارکار بووە بۆ هەرکەسێک کاری لەگەڵ (ی.ن.ك) و هێزی پێشمەرگەدا کردبێت، سەرچاوەی دیسپلینی ناوخۆی هێزەکان بووە.

تاڵەبانی: زمانزان و یاساناس و لەڕووی شارەزایی و زیرەکی تاکە کەسییەوە بەئاگا بووە. مستەفا: لەڕووی مێژوو و تاکتیکی مەیدانیەوە کەسێکی شارەزا بووە.

تاڵەبانی: لەڕووی تەمەنەوە، کەسایەتییەکی بەتەمەنتر و بەئەزموونتر بووە لە زۆربەی هاوخەباتەکانی لەو سەردەمەدا. مستەفا: بەئاسانی توانیویەتی بگاتە خەلکی ئازا و جەربەزە و لەچوارچێوەی چالاکییە سەربازییەکاندا ڕێکیانبخات.

تاڵەبانی: هەمیشە خەڵکانێکی دەروێشی بە پلەی زانستی لەدەوری خۆی کۆکردوەتەوە و توانیویەتی کاریگەرییان پێ دابنێت و سەرچاوەی ئاشتکردنەوەی هەموو ئەوانە بێت کە زوویرن لە (ی.ن.ك). مستەفا: هەمیشە وەک هەڕەشەیەک بۆ سنووردارکردنی ئەوانە کاریکردوە کە دیسپلینی ڕێکخستن و بەرنامەکان ناپارێزن.

زۆر خاڵی تر کە ئەمانە گرنگترینیان بوون کە باسیان بکەین و هەر لەم خاڵانەوە تێدەگەین کە قوڵایی بیری سیاسی ئەمان لە مەیدانی کارەوە بووە بە تەنیا، نەک خەونێکی بیرمەندانە هەڵیسوڕێنێت. هەر بۆیە سەرکەوتنی سیاسی گرنگتربووە لەگەیشتن بە ئامانجێکی دیاریکراو. بێگومان ئەمان خۆیان لەبەرەی ناسیۆنالیزمی کوردیدا بینیوەتەوە و هەموو کارەکانیان وەبەرهێنانی ئەو سامانە بووە کە لە بیری "کوردایەتی" دا گەشەیان پێداوە.