کرۆکی پرس و مەترسی ــ باشووری کوردستان /٢

بەشی دووەم:

تا ئێستا کەسێک یان ڕێباز و بوارێکی زانستی نەهاتووە بەوردی و بەکەمترین کەموکورتی پێناسەیەکی دیاریکراو بۆ چەمکی (ئایدۆلۆجیا) بکات، کە بەجۆرێک کەمترین مشتوومڕ هەڵبگرێت. ئەتوانین بڵێین چەمک یان زاراوەی (ئایدۆلۆجیا) یەکێکە لە پڕ گوماناویترین چەمکەکان بۆ زانایان و بیرمەندانی بوارە جۆراوجۆرەکانی دونیا. ئەم چەمکە بە ئاستەم دەگیرێت و دەتوانرێت مامەڵەیەکی پڕاوپڕی لەگەڵدا بکرێت. سەختی پێناسە و دیاریکردنی دوورییەکانی ئەم چەمکە بەهۆی ئەوەوە نییە کە کارگەرانی ئەم بوارە کەم زانیاری و کەم توانا بن، بەڵکو خودی چەمکەکە (ئایدۆلۆجیا) بەکارهێنانێکی فراوانی هەیە و هەموو بەکارهێنانەکانیش هاوتەریب لەگەڵ یەکتریدا لەیەک کایەدا دەرگیر یان گونجاو نین. ئایدۆلۆجیا لەبواری بەرنامەڕێژی پەروەردەییدا بێت یان لەبواری تەکنیکی مۆتۆڕ دروستکردندا، فەلسەفە، سیاسەت و کاری جیاجیادا بەکاردێت. ئایدۆلۆجیا، دەکرێت پرسی تاکەکەسی بێت، دەکرێت پرسی گرۆیەکی چکۆلە یان دەکرێت لەسەرئاستی تێڕوانینی دەوڵەت و سیستەمێکی سیاسی چاوی لێ بکرێت.

یەکێک لەو پێناسانەی کە زۆر دووبارە دەبنەوە بۆ ئایدۆلۆجیا دەڵێت: ئایدۆلۆجیا ڕستێک لە بیر و هۆشی هەستی و نەستییە کە ئامانجەکانی کەسێک دیاری دەکات، پێشبینییەکانی کارتێدەکات و بیروباوەڕی هاندەر بۆ کردەوەکانی درووستدەکات. سەرچاوەی ئایدۆلۆجیا ئەو فەلسەفە و دونیا بینییەیە کە مرۆڤ لە ئەزموون و زانین و بیرکردنەوەوە دەیخاتە گەڕ بۆ پەیداکردنی شێوازێک لە بیرکردنەوە و بیروباوەڕ تا بتوانێت وەک نەخشەیەک بەکاری بهێنێت بۆ گەیشتن بەو ئامانجە.

هەر لەگەڵ درووستبوونی ئەم زاراوەیە کە دەگەڕیتەوە بۆ سەردەمی شۆڕشی فەرەنسایی و ڕەخنە لە مێتافیزیکس، ئایدۆلۆجیا چەند ئەرکێکی هەبووە، بەڵام یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی ئەرکێکی سیاسی بووە. ئەگەرچی لەناوەندە ئەکادیمییەکاندا وەک زانستی لێکۆڵینەوە لە بیروباوەڕ سەیردەکرێت، بەڵام هەر وەک چۆن هەندێک وشە و کەسایەتی بەدناو کراون (چەمکی ئایدۆلۆجیا) ش لەسووکایەتی کردندا کەمی پێنەکراوە. کارل مارکس زانا و فەیلەسوفی سۆشیالیزمی زانستی وەک گاڵتەجاری باس لە ئایدۆلۆجیای چینی سەردەست دەکات، دواتر خودی ڕێبازی چەپ لەلایەن لیبرالیست و بیرمەندەکانی بۆرجوازییەوە هەر بە بزاوتێکی ئایدۆلۆجی و ئایدۆلۆجیاش وەک مەترسی پێناسە دەکرێن و گوایە هەڵگریی ئایدۆلۆجی تاوانێکی زۆر گەورە و مەترسییەکی ترسناکە! لەهەمان کاتدا نابێت ئەوە لەیاد بکەین کە بەدرێژایی جەنگی سارد فەیلەسوف و زانا کۆمەڵناسەکانی بەرەی سەرمایەداری تێز و پەخش و تیۆریان وەشاندوە تەنیا بۆ کۆتای هێنان بە ئایدۆلۆجیا، (وەک ئەوەی یەکێک نەزانێت ئایدۆلۆجیا کێوێکی سەختە لەبەردەم دیدی پێشکەوتن و مرۆڤایەتیدا!)

دەتوانین ئەوە دیاریبکەین، کە ئایدۆلۆجیا سیاسییەکان وەک هەر کایەیەکی تر لەنێوان ئەوپەڕی مرۆڤدۆستی و ژیاندۆستییەوە پۆلێن دەبن تا دەگەنە ئەوپەڕی دڕندەیی و مەرگدۆستی. ئەوە خودی ئایدۆلۆجیا نییە کە هێندە قێزەون بێت کەس نەتوانێت ئایدۆلۆجیایەکی هەبێت (واتە پاترۆنێکی بۆ بەکرداریکردنی بیرکردنەوەکانی خۆی هەبێت)، بەڵکو ئەوە لەڕێگای مەترسی ئایدۆلۆجیاکانەوەیە کە سیستەمی تاکخوازی و سەرمایەداری دەخوازێت گرۆبەندییەکان لەکۆمەڵگاکاندا نەهێڵێت و لەڕێگای بەتاک کردنی ئەندامەکانی جڤاتێکەوە دەستی بەسەر سەرچاوەکاندا باشتر ڕابگات. هەر بۆیە یەکێک لەمەترسییە گەورەکانی سەر سیستەمی سەرمایەداری لەسەدەی ڕابردوودا هەبوونی ئایدۆلۆجیا جیاجیاکان بوو و بەتایبەت ئایدۆلۆجیا چەپ و ڕادیکاڵەکان.

گەر تێبینی بکەین لە فۆرمی کاری ڕێکخراوەییدا سیستەمی سەرمایەداری دوو وشەی پراکتیکی بۆ ڕێکخراوە مەدەنی و بازرگانییەکان هێنایە ئاراوە کە هەردووکیان لەجێکەوتدا ڕۆڵی ئایدۆلۆجیا دەبینن (Vision and Mission)، بەڵام جێکەوتەی بەکارهێنانیان جێکەوتەیەکی ئیندیڤیدوالیستانەی هەیە و لە ڕەوتی گرۆ کۆمەڵایەتییەکاندا بە ئاسانی بەرجەستە ناکرێت. بۆیە ئەم دوو وشە پراکتیکییە خزێنرانە ئەدەبیات و بەکارهێنانی کاری ڕێکخراوە مەدەنی و ئابووریەکانەوە، کە دەتوانین بە زمانی کوردی دوو زاراوەی دیدگا و پەیامکار لە بری (Vision and Mission) بەکار بهێنین، یەک لەدوایەک. هەریەک لەم دوانە بەجۆرێک لە جۆرەکان هەمان ڕۆڵی ئایدۆلۆجیا دەبینن و هیچ هەڵویستەیەکی دژیش بەرامبەریان نابینینەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی وشەی ئایدۆلۆجیا دراوەتە پاڵ هێزە بگۆڕ و ڕادیکاڵ و ئەنتی کاپیتالیستییەکان، ئەوا بەرنامەی زەبەلاح و توێژەری زۆر گەورە کاریان لەسەر کردوە و هەوڵی ناشرینکردنی خودی چەمکەکەیان داوە. گەورەترین هەوڵ هەیە بۆ ناشرینکردنی وشەکە و ئەو ڕێباز و بیروباوەڕانەی دەکرێت بە ئایدۆلۆجیا پێناسە بکرێن. پێچەوانەکەشی هەر ڕاستە، واتە ئەگەر بیرێکی مەترسیدار بۆ "ئازادی بازاڕ" درووستبوو ئەوا دەکرێت وەک ئایدۆلۆجیایەک مامەڵەی لەگەڵ بکەن، لەکاتێکدا خودی میتۆدەکانی سەرمایەداری و لیبرالیزم و نیولیبرالیزم و هەموو ئەمانەش تەنانەت بە ئەنتی ئایدۆلۆجیاییەکانیشەوە خۆیان ئایدۆلۆجیایەکی دیاریکراون بۆ خۆیان. بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە ئەو هەوڵانەی کەلەم بورەدا دراوە، وەک نمونە بۆ ئەم لێکۆڵینەوەیە بکەرە یەکێک لە سەرچاوەکانت:

 The End of the End of Ideology John T. Jost, New York University: October 2006 American Psychologist, American Psychological Association 0003-066X/06/$12.00 Vol. 61, No. 7, 651–670

ئەم کورتە باسە دەربارەی ئایدۆلۆجیا بۆ جیاکردنەوەی باسی زانستیانەیە لە باسێکی بەکاربراوی وشەک لەلایەن کۆمەڵیک سەفستچی و نەشارەزا لەو بوارەدا و کەم دید لەجیاکردنەوەی ئایدۆلۆجیا ستاتیکییە بنبەستبووکان و ئایدۆلۆجیا داینامیکییەکان بە پێویست دەزانم. لەلایەکی تر کە ناتوانن خۆیان لە فەنتازیا و خەیاڵی لاساییکردنەوەی بیری ڕۆژئاوایی ڕزگار بکەن و بەشێوەیکی ڕەخنەگرانە لەو پرسە بکۆڵنەوە، ناچار دێن و کۆپی دیدی ئەو ناوانە دەکەن کە ڕاگەیاندن و ماشێنە جۆربەجۆرەکانی سەرمایەداری گەورەی کردوون.

لەم پێگەیەوە گەر جارێکی تر بڕوانینە مەترسی گەورە لە کوردستاندا، دەبینین نەک ئایدۆلۆجیایەکی دیاریکراو لە کارەکاندا نابینرێتەوە، بەڵکو خاڵین لە بیرۆکە و ئایدیاش. بڕوانە کوانووی لانکە پەروەردەییەکان، بڕوانە سیستەمی بەرهەمهێنان لە کارگەیەکدا، بڕوانە حوکمڕانی لە ناوچەیەکدا، بڕوانە هەر شتێک دەبینیت بەنزیکەیی خاڵییە لە ڕێبازێکی بیرکردنەوە و هەڵسەنگاندنی بیرمەندانە، لەم پانتاییەوە خەمە گەورەکان لە بەکرهێنانی ڕۆژانەدا دەبینرێنەوە. ئیدی دەبینین خەڵکەکە لەپاردۆکسێکی پێکهاتەییدا ژیانی سیاسیان بەسەر دەبەن، لەلایەک پێکهاتەی سیاسی لەساکارترین و سادەترین دۆخدایە، لەبەرامبەریشدا ئاوێتە ئایدۆلۆجیەکان لەئالۆزترین ڕەوشی فکریدا دەگوزەرێن. ساکاری پیکهاتە سیاسیەکان بۆ نەبەکامی و ناڕەسەنیی پێکهاتەی کۆمەڵگای مەدەنی دەگەڕێنەوە کەئەوەش ئاوێنەی گەشەسەندنی زانینی زانستی و هۆشمەندانەیە لەم پانتاییەدا. بەڵام ئاڵۆزی ڕەوشی بیرکردنەوە، پەیوەندی بەگوتاری ناجێگیری سەفستەچیەکانی بواری زانینەوە هەیە کە دەمێک ساڵە لەژێر ناوی دژایەتی ئایدۆلۆجیدا کەشێکیان خولقاندوە لەئایدۆلۆجیای "بێباری" کەلەخۆیدا لەلایەک پشتیوانی بووە لە ئایدۆلۆجیای ستاتیکی دەسەڵاتی کوردی و لەلایەکیشەوە هۆکار بووە بۆ لەباربردنی بیری نوێ و نوێبوونەوە لەتێڕوانیندا،یان بەرنامەڕێژی بۆ پێشکەشکردنی نەخشەیەکی جیاوازی ڕامنەکراو لەجێبەجێکردنی کاری سیاسیدا.

بەگشتی هێزە سیاسی و جەمسەرە "بە بیرمەند ناسراوەکانی" ئەم ناوچەیە هەمیشە خەریکی سەپاندنی شیکردنەوەکانی خۆیانن بەبێ هیچ بنەمایەکی زانستی و پشت بەستن بەهیچ داتایەک یان تاقیکردنەوەیەک و دواتر خۆیان پێ لۆجیک زان و چەقی ڕاستییەکانی ئەو گەردوونە چکۆلەیەیە کە بۆخۆیانیان درووستکردوە.

گەر لەم پانتاییەدا نەخولێینەوە و بێینەوە سەر زەوی، ئەوا پارتە سیاسی و جەستەکانی کاری سیاسی، تووشی بێئومێدی زیاترمان دەکەن! چونکە خودی کاری سیاسی لەکۆمەڵگای ئێمەدا کەمتر ئەزموونی بیر و پلانی لۆجیکی کاریان تێدا کردووە، بەڵکو خودی سیاسەت کارێکی پیشەیی بووە لەدەرەوەی بنەما تیۆری و زانستییەکانی بوارەکە، لەدەروەی هونەرە جۆربەجۆرەکانی بەڕێوەبردنی کاری سیاسی، بەپێچەوانەوە خەڵک فێری پیشەکە بوون لە بازاڕێکی بەکاربراودا و کەرەستە سلاکەکانیان بۆ ململانێی بەرتەسکی دوور لە دونیابینی بەکارهێناوە و زۆربەی کاتەکان لەپیناوی بەرژەوەندییە کاتییەکانی چەند کەسێک و چەند باندێکدا تەنیا بەگژ یەکدا چوونەتەوە. کاتێک دیارترین ڕێکخراوە سیاسیەکانی باشووری کوردستان دەخەینە ژێر پرسیارەوە، ئەوا بەپێی قەبارە و جێکەوتی دەسەڵاتیان هەریەکەیان پانتاییەکیان لە هۆشی خەڵک داگیرکردوە و بە هیزی دەسەڵات بوونتە کەشکی ئایدۆلۆجی بۆ خەڵکەکەی، جا بەپلان و مەبەست بووبێت یان بەشێوەڕێکەوت بەسەر پرسەکاندا کەوتبن بەردەوام بوون لەم کارەیاندا. گەر لە ڕووی ئایدۆلۆجیا و بیر و نەخشە و پلانی سیاسییەوە لەگرنگترین ئەو ڕێکخراو و پارتانە بپرسینەوە دەبینین: