بۆ- هەڵاتن لە کەرنەڤاڵی دەبەنگی / خاڵی هاوبەش و دوو جۆری بنەڕەتی بەشداریکردن

خاڵی هاوبەش و دوو جۆری بنەڕەتی بەشداریکردن

بەداخەوە کە نایەتەوە یادم ناوی ئەو دانایە چییە کە دەستەواژەیەکی زۆر جوان و ڕاستەوخۆی هەیە و دەڵێت: "ئەو بۆقەی هەموو ژیانی لەبیرێكدا بەسەردەبات هیچ لەبارەی ڕووبار و دەریاوە فێرنابێت". لەم باسەدا بە جۆرێك لە جۆرەکان، دەرمانخست کە بنەڕەتی دەبەنگی بۆ بەدحاڵی بوون دەگەڕێتەوە. وەك بنەمایەکیش زانراوە کە سەرچاوەی بەدحاڵی بوونیش نەبوونی زانیاری و بێ ئاگاییە، یان باشترە بڵێین بێ ئاگاییەك کە سەرچاوەی لە یەك تێنەگەیشتنە.

لەم پنتەوە دەگەینە ئەو هاوکێشە پێچەوانەیەی کە بەردەوام تێنەگەیشتن دەبەنگی درووست دەکات و دەبەنگیش تێنەگەیشتن. لەم پێوەندەدا ترسناکترین ڕاستی، ڕاستی ڕەهایە. واتە ئەگەر ئەم پرۆسێسە بەڕێوە بچێت و بە ڕەهایی و کۆتا بیبینینەوە، بڕوانە نمونەی بۆقەکە! ئەوا لە خۆیدا ڕاستی تەواو لای هیچ کەس نییە، چونکە لە بەرامبەر ئەم بۆقەدا بۆقی ناو دەریا و ڕوبارەکانیش هیچ دەربارەی ژیانی ناو بیرەكان نازانن. لێرەدا وتەكان زۆر گرنگ نامێنن، ئەگەر بابەتێكی وەك بەشداریكردن نەهێنینە مەیدانەوە بۆ لێدواندن لە نێوان لێکچوونەکاندا. بە بێ لێدواندن دەربارەی خەمەکان هیچ کات نازانین بۆقەکان لە چیدا هاوبەشن، بەڵام هەر لە تێڕوانینێکی پارادۆکسیانەدا بۆ سەرەوە تێدەگەین بۆقەکان شتێك هەیە کە دەربارەی دۆخ و ژیان و ژینگەی یەکتر نایزانن. خاڵی هاوبەش کە زانینیان بۆ دروست دەکات لێدوان و گفتوگۆیە، زمان و دەربڕینەکانێتی، دەستەواژە و ئایدیاکانە لە خاڵی هاوبەشی هەردوو ژینگەکەدا کە ئەویش نەزانینە دەربارەی یەکتر. لێدواندن ناوەڕۆکی جیاوازییەکان و لێکتێگەیشتن و پرسی درووستکردنی یەکسانی نێوان جیاوازەکانمان بۆ چارەسەر دەکات. بەتایبەت کە یاساكان و پرسە شمولیەكان چەند كەسێك دایانناوە و گشتاندویانە بۆ ئەوەی هەموومان لەیەك بچین. دواتر جیاوازەكان لەوانەیە بەهانەیەکی ڕەوایان پێ نەبووبێت بۆ وەستاندنی ئەو سەپاندنە، لەبەرامبەردا لە یەك تێنەگەیشتن بوەتە بەرئەنجام. خاڵی هاوبەش كە كۆدەنگی یان كۆكبوونی جیاوازەكان پێكدەهێنێت، بەو مەرجەی کۆکبوون بە جۆرێك پانتایی جیاوازمانەوەیان چكۆلەنەكاتەوە، ئەوا گرنگە لە بەشداری بێقەید و شەرتەوە سەر دەربهێنێت و سەقامگیرببێت. دوو هۆكار دەبنە كۆسپ لەبەردەم بەشداری یەکسان و هاوشێوەدا: یەكەم؛ دەسەڵاتی تۆتالیتاری، كەبێدادی و قۆرخكاری سەرچاوەكان و ڕێگری لە ئازادییەكان بە بەردەوامی دەهێنێتەوە ئاراوە، چونکە ئەو دوانە سەرچاوەی مانەوە و بەردەوامی ستەمکارین کە ئەو خۆشی بەشێکە لەو ستەمکراییە. دووهەم؛ ئەوپەڕەكانی توندڕەوی كە دەبنە لەمپەڕ لەبەردەم بەشداریدا و بەرهەمهێنانەوەی تۆتالیتاری چ لە دەسەڵاتدا یان لە دەرەوەی دەسەڵاتدا بەردەوامی بەو ژینگەیە دەدەن كە ناهێڵێت لێكتێگەیشتن ببێتە سایەیەك بۆ بەردەوام بوون.

لە تای بەرامبەردا، بەشداری دوو دەرفەتی زێرین درووست دەكات یەكەم بەردەوام بێدادای دەخاتە ژێر پرسیارەوە و دەرفەتی یەكسان دەخولقێنێت، كە یەكێكە لە پرسەكانی دەستەبەرکردنی یەكسانی جیاوازەكان. دووهەم دۆزینەوەی خاڵی هاوبەشە كە بەفەری درووست بوونی كۆكبوونی گشتییە چ لەسەر ئاستی گرۆیەك یان لەسەر ئاستی كۆمەڵگایەك بەگشتی. ئەوەی هێزە ستەمکارەکان و بە تایبەت سەرمایەداری و تەکنۆلۆجیای نوێ و بە تایبەتتریش تەکنۆلۆجیای زانیاری دروستی دەکات بەشداری مەرجدارە، ئەو مەرجەی لە دەرەوەی کڵێشەی کێشراودا پرسیار درووست نەکەین، ئەوەش بە بیانووی ئەوەی دەچێتە خانەی ناسیستەمەوە یان لە سیستەم دێتە دەرەوە، زۆرجاریش بەوە تاوانباردەکرێین کە بەم کردەیە (پرسیار و گومان) سەرلێشواندن بۆ سیستەم دروست دەکەین. بەشداری مەرجدار دەرفەت و بوارەکانی خوڵقاندنی کایەی وزەبەخش بە داهێنانی سەربەست دەپووکێنێتەوە. جار هەیە لەچوارچێوەی ئەم سیستەمە بەناو "ئازاد"ەدا هەندێ داهێنان دەبینین و ئەوانەش زۆرجار لە پێناو قازانجێکی دیاریکراودا ئازار و ئەرکەکانی مرۆڤ کەم دەکەنەوە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەوانە ئەو داهێنانانەن کە لەسەر ڕەوڕەوەیەکی دیاریکراو ڕیگەپێدراون، ئەو ڕەوڕەوەیەی بەس بە تێپەڕ بوون بەنێوانی ماشەکانیدا ئازار و ئەرکێکی نادیارمان بۆ زیاد دەکەن. ئەم ڕەوتە بەردەوام مرۆڤ ناچار دەکات لە چوارچێوەدا بمێنێتەوە بۆ گرنگیدان بە بەردەوامی خۆی و ئەو سیستەمەی دژێتی و بەناچاری تێیدا دەژی.

خاڵی هاوبەش ئەو بەستەرەیە، یان ئەو بۆندەیە كە بەهۆیەوە "جیاوازی" لە مەترسی دووردەخاتەوە، ئەو مەترسیەی هەڕەشە لە یەكانگیری گرۆكان دەکات. ئینجا با بگەڕێینەوە بۆ ئەو بەشەی هاوكێشەكەمان كە هەموو مرۆڤەكان لەیكدی دەچن. سەرباری ئەم لێکچوونە گشتییە کەچی خاڵی هاوبەش هەمیشە شاراوەیە، یان ئەو هۆكارە پۆزەتیڤەیە كە لە پرۆسەی بونیادناندا ڕۆڵی سەرەكی هەبوو، بەڵام کاتێك لە بنەڕەتەوە پرۆسەی بونیادنان پرۆسەیەكی سەختگیرترە لە داڕووخاندن (یاسایەكی فیزیكیە)، ئەوا ئەوەندەی تر ئەو خاڵە هاوبەشانە شاراوە دەبن یان ژینگەیەك وەبەردێت کوێرایی بۆ بینینی خالە هاوبەشەکان درووستدەکات. دواجار خاڵی هاوبەش ئاستەنگ دەردەكەوێت واتە دۆخێك نییە بەبێ وزە كاركردنی تێدا بەرجەستە ببێت، لەبەرامبەردا خاڵی جیاواز و ناكۆكی زۆر سادە و ئاسان دەبزوێنرێت. هەر وەك لە ئەڵقەکانی داهاتوودا دێینە سەر باسی نێگەتیڤ بوون چ چێژێك و چ ڕەزامەندی و چ هەستێکی ئۆرگازمی درووستدەکات بۆ بەرەی چەوساوەکان و بەرە داگیرکراو و نامۆکان. لێرەڕا بۆ دۆزینەوەی خاڵی هاوبەش تا كۆكبوون لە فابریكەكانی گرۆ و فابریكە كۆمەڵایەتیەكاندا درووست ببێت، پێویستمان بە میكانیزمی تایبەت هەیە كە پسپۆڕ بن لە درووستكردنی ئەو فابریكانەدا كە بریتیین لە خولقێنەرەکانی کەرەستە و شێواز و بابەتەکانی بەشداریکردن. بەشداری جۆری زۆرە بەسەرەكی دابەشیان دەکەینە سەر بەشداری كارا و بەشداری مت. بەشداری كارا ئەو جۆرەی بەشدارییە كە گوتار و كردار چالاکانە بەڕێوە دەبات و بەرهەمی کردەکانی لە فیزیای گۆڕانکاریدا بەرجەستە دیارن. بەشداری منیش لە بیرکردنەوە و ڕەخنە و بەخۆداچوونەوەدا کۆدەبێتەوە کە جارێکی تر ئەگەر دەرفەت قەتیس نەکرێت دەبێتەوە بە وزەیەکی گەورە و پۆتێنشیاڵێکی مەزن بۆ بەشدارییە کاراکانی داهاتوو. بەشداربوونی کارا بۆ جەستە و پێكهاتە جیاوازەكان دەبێتەوە بە وزە، هەروەها بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی بەشداری كاراوە؛ مشتومڕەکان دەوڵەمەندتر و لێكتێگەیشتنەکان ئاسانتر دەبن و لە بەری دەبەنگی دەپەڕینەوە. بەشداری كارا لەسەر ئاستی تاك و كۆمەڵیش پێویستی بە بەرزكردنەوەی ئاستی تەكنیكەكانی گوێگرتن و هاڵمژینی ڕای بەرامبەر و هێز و گوڕی شرۆڤە...تاد هەیە. دروستكردنی زەمینە بۆ قبوڵی جیاوازی یەكێكە لە تەكنیكە چكۆلەكانی ئەو پرۆسەیە كە لە كۆی سیاسەتی گشتی و تایبەتی كۆمەڵگای ئێمەدا ئەم تەكنیك و كەرەستانە تەواو لاواز و هەژارن. هەروەك چۆن بەشداری کارا کەرەستەی خۆی هەیە، بەشداری متیش کە دەبێتەوە بە ماتەوزە بۆ بەشداری کارا هونەر و زانست و تەکنیکی تایبەت بە خۆی هەیە کە دووبارە پەروەردەی ئێمە لەم باوانەش دەمێك وەختە هەتیوکەوتوە.

لەپێناو گەیشتن بەو خاڵە هاوبەشانەی كۆكبوون درووست دەكات، كۆكبوونێك كە جیاوازی پارێز و بنەمای بەرهەمهێنانی گرێبەستی گشتی بێت. هەروەها گریبەستێك مل بە جیاوازی بدات و ژینگەی مشتومڕی گشتی و بەشداری هەمەكی بهێنێتە بەرهەم. لەم سەردەمەدا ئەمانە ئەلف و بێی سەرەتایین بۆ درووستكردنی كۆمەڵگای گەشەسەندوو، كە تێیدا تەنانەت دۆخی سەركردایەتی و دۆخی بەڕیوەبردن لە تاكەكەس دەردەچێت و دەبێتە ئەركی جڤاتی و تیمەکان پێی هەڵدەستن. بەڵام لە كۆمەڵگای دواكەوتوودا كێشەی گفتوگۆ و مشتومڕ هەیە، كێشەی بەشداری کارا و بەشداری مت هەیە...تاد، حەرامکردنی جیاوازی بەپێوانەی پێویستی کۆمەڵگا ڕۆلی سەركردەی تاك و ترۆپكی هەرەم گرنگتر دەکات و بەڕێوەبردن تاكڕەوانە و تاكگەرایانە دەمێنێتەوە و ئازادییەكان سنووردار دەكرێن. سەرئەنجام بەشداری كەم دەبێتەوە و ئەوەی هەیە سیمبووڵی دەردەکەوێت. ئەوەندەی مەترسی لە جیاوازی دەبێت لەسەر هیچ شتێكی تر نابێت، بۆیە هەموو کەناڵەکانی گفتوگۆ دادەخات، حەرامیان دەکات، ناشیرین و قێزەونیان دەکات...تاد، تەنانەت هەوڵدەدات هەمیشە جیاوازەکان لە گرۆی پێناسەکراودا پۆلێن بکات؛ بۆ نمونە لەلای دەسەڵاتی ستەمکار گرنگ نییە تۆ چ بەرهەڵستکارێکیت ئەگەر شوناسێکی دیاریکراوت هەبوو، بەڵام گەورەترین جێی مەترسیت ئەگەر بەرهەڵستکارێك بیت شوناسەکەت لای ئەو نادیار بێت. ئەوەش ئەو دەمەیە کە خاڵی هاوبەش تێیدا ون دەبێت و بە هیچ ئامان و زەمانێك، تەنانەت بەهیچ تیۆرێك، بە هیچ تیۆریستێك و بە هیچ چالاکەوان و سەرکردەیەك نادۆزرێتەوە. ئەمەش باشترین ڕێگای ئارامە بۆ سەرکوتی بەرەنگاری.