بۆ- هەڵاتن لە کەرنەڤاڵی دەبەنگی / بەرهەمهێنانی یەکسانی بە پاراستنی جیاوازییەکان

بەرهەمهێنانی یەکسانی بە پاراستنی جیاوازییەکان

هیچ گرۆیەكی هەڵپێكراو یان كۆمەڵگایەكی بەردەوام بێ ڕێكەوتن و كۆكبوون بەردەوام نابێت. كۆكبوونی چوونیەكەكان لەسەر یەكلاییكردنەوەی جیاوازییەكانی نێوانیان دێتە بەرهەم. دەبەنگی ئەو دەرد و بەڵایە بوو کە لێكتێگەیشتن بەرەو ئەستەم و مەحاڵ دەبات. لێكتێگەیشتن ئەو تەوەرەیەیە كە بەهۆیەوە خاوەن جیاوازییەكان لەسەری ڕێکدەکەون! بەڵام پێشمەرجی سەرەکی لێکتێگەیشتن گفتوگۆ و مشتومڕە لە نێوان ئەو جیاوازانەدا، چونکە ئەگەر گفتوگۆ و مشتومڕ نەبێت لێکتێگەیشتن دەسەپێت لەلایەن بەهێزەوە، ئینجا چ هێزێك بێت جیاواز ناکات. هەندێك جار هێزی بازوە و هەندێک جاری تر هێزی هزر و هەژموونە جاری واش هەیە هێزی هەموو گۆڕاوەکانی هێزە بە پێکەوەیی. ئەگەر ئەم دوو کەرەستەیە (گفتوگۆ و مشتومڕ) بەڕێگایەکی تەندروست بەکارنەهێنرێن، ئەوا لە دۆخی دەبەنگیدا دەمێنینەوە، چونکە تێگەیشتن نادیارە. 

لەوانەیە گفتوگۆ و باسەکەمان وای بخاتەڕوو، ئەگەر جیاواز نەبین پێش ناکەوین! ئەمەش ڕاستییە، بەڵام ئێمە پێشتریش باسمانکردوە کە بێچارە جیاوازین و هیچ دەرفەتێکیمان نییە بۆ لەیەكچوون. ئەی کەواتە بۆ هەندێ جیاواز پێشدەکەون و هەندێکی تر بە دواکەوتوویی دەمێننەوە؟

یەکانگیری چەند جیاوازێك پێکەوە گوڕی چوونەپێش بەهێز دەکات، بە پێچەوانەشەوە، واتە دوورکەوتنەوەی جیاوازەکان مانەوە بە لاوازی بەردەوام دەکات و لە یەکەی کاتدا دواکەوتن بەرهەم دەهێنیت. ئیتر ئەم خاڵە بەسە بۆ ئەوەی تێبگەین کە ڕێکەوتن هۆکارە بۆ یەکانگیریی هەموو دوو هێزێك یان زیاتر لە دوو هێز، دەشتوانین بڵێین مەرجێکی بنەڕەتییە، واتە بە بێ ڕێکەوتن هیچ دوو هێزێك ناتوانن یەك بگرن. بەبێ جیاوازیش پێشمەرجی یەکگرتن درووست نابێت. بەڵام چی وا دەکات هەندێ لە جیاوازەکان یەکبگرن و هەندێکی تر لە جیاوازەکان لە یەکتری دوور بکەونەوە و دژ بە یەك بمێننەوە؟ ئەوەی دوو جیاواز کۆ دەکاتەوە ئەشێ زۆر شت بێت لەسەرو هەموویانەوە بەرژەوەندی هاوبەش، بەڵام ئەمە کێشەی سەرەکی نییە چونکە هەمیشە بەرژەوەندی هاوبەش لە نێوان دوو نەیاریشدا دەدۆزینەوە. وەك مەرجی بوونی وابەستە بە نەیارەوە (ئەگەر پۆزەتیڤ نەبێت نێگەتیڤیش هیچ مانایەکی نابێت)! کەواتە گرنگترین هەنگاو لەم باسەی ئێمەدا ئەوەیە بیدۆزینەوە کە چی شتێك، یان ئەو هۆکارانە چین کە جیاوازەکان لە یەکتر دووردەخاتەوە. دۆزینەوەی هەر هۆکارێك لەوانە گەیشتنە بە سەرەداوێك لە سەرەداوەکانی هۆکاری دەبەنگی. دوورکەوتنەوەی من لە ناسینی هۆکارەکانی تێگەیشتن و زانینی چواردەورە نەیارەکەم من دەکاتە دەبەنگێکی بێ توانا لە ناسینی شوناسی ئەویستردا. ئیتر لێرەوە کێشەکان دەستپێدەکەن تا ئەو شوێنەی نابڕێنەوە.

ئەگەر جیاواز بوون سەرەكیترین فاكتەرە بۆدرووستبوونی گرێبەست و ڕێكەوتنە كۆمەڵایەتیەكان، کەواتە کە جیاوازی سڕایەوە هێدی هێدی پێویستی گرێبەست و ڕێكەوتنەكان نامێنێت. لە نمونەی دەستووردا ئەم پرسە بخەینە ڕوو دەڵێین كاتێك سیستەمی حوكمڕانی شمولی بێت ئەوا سیستەمی دەستووریش بەخشندەیی دەبێت. كاتێكیش دەسەڵاتێك دێت و گرێبەستە گشتییەكانی وەك دەستوور دەكاتە گرێبەستێكی بەخشندەیی ئەوا یەكڕاست كۆمەڵگا بەرەو شمولی بوون دەبات، كار بۆ هاوزاڵێتی هێزی تاكە سەرچاوە دەكات.  لەلایەكی ترەوە كاتێك لایەنە جیاوازەكانی كۆمەڵگا داوای پیاچوونەوە بۆ دەستوور بكەن ئیدی كەرەستەی كۆكبوون لەژێر پرسیاردایە، هەر دەستوور و گرێبەستێكی كۆمەڵایەتی نەتوانێت جیاوازەكان كۆبكاتەوە لەدەوری پرسی كۆكبوونی جیاوازەكان ئەوا تێگەیشتن مەحاڵ دەكات. نەبوونی جیاوازی پێشمەرجێکی گەورەی سەپاندنی چوونیەكییە، بەڵام كۆكبوون خەسڵەتێكێ پێشمەرج و سەرەکییە بۆ ئامادەیی جیاوازەکان پێکەوە، بە تێگەیشتنێکی ترەوە، کەواتە ئەگەر جیاوازی هەبوو ئەنجامی سرووت و سیستەمەكانی لێكتێگەیشتن كۆكبوونی لێدەكەوێتەوە. بەم پێیە زەروورەتی لێكتێگەیشتن جیاوازبوونمانە نەك چوونیەك بوونمان. لەدۆخی چوونیەكیدا بۆ تێگەیشتن لە جیاوازییەکان پێویستە تا بتوانین چوونیەکی بگۆڕین بە کۆکبوون. ئەوەش لەبەر دوو هۆکار:

١. چونکە ئەوە چوونیەکییە، لە بەڵای قەمچبوونەوە بەدەوری خۆدا و لە بەڵاکانی خێڵ و دواکەوتن و عەشرەتگەری و دەستەگەریی...تاد دوورمان دەخاتەوە.

٢. چونكە سەرچاوەی بەخشین و پەخش یەك سەرچاوەی هێزە، لە دۆخی جیاوازیدا سەرچاوەكانی هێز فرەن و كۆدەنگی و كۆكبوون لە ئەنجامی تێگەیشتنی جیاوازەكانەوە دەكەونەوە كە دەكاتە لێكتێگەیشتن.

بەپێی ئەم دوو هۆکارە دەتوانین بیسەلمێنین کە لەئامادەیی و دانان بەجیاوازییەكاندا لێكتێگەیشتن بۆ هەموو لایەنەكان گرنگ دەبێت نەك تەنیا بۆ بەهێزەکان. بەڵام لەدۆخی چونیەككردنی هەمواندا تەنیا تێگەیشتنی لاوازەكان لە بەهێزەكان گرنگی تایبەتی هەیە و هیچی تر، ئەمەش ئەو دەبەنگییە بەرهەم دەهێنێت کە سەرچاوەی دواکەوتنە، چەندێك لە پێشەنگیشدا بین. بڕوانە کۆمەڵگا و سیستەمەکانی وڵاتانی کەنداوی عەرەبی. تەنیا بە دەلالەتی پاشەکشە و ناکارایی ڕەگەزی مێ کە نیوەی دانیشتوانیان پێك دەهێنێت، دەتوانێت نیوەی کۆمەڵگا لە اکر بخات، لە بەرهەمهێنان دوور بکخاتەوە.

گەشەسەندن بە ئامانج دێتە بەرهەم، گەشەسەندن فرە ئاراستەیە تەنانەت ئەگەر یەك سەرچاوەی وزە بەخشینیشی هەبێت، ئەو فرە ئاراستەییەی گەشەسەندن پێویستیی بە فرەیی ئامانج هەیە. فرەیی وشەیەكە هاوبوونی جیاوازییە، گەشەسەندن وشەیەكە لە تەواوكارییەكاندا بەرجەستەدەبێت، بەواتای تەواوكاری لە نێوان پێكهاتە جیاوازەكاندا. پرسیارێكی گریمانەیی دەكەین: ئایا گەر لێكتێگەیشتن ڕوو لە نشێو بێت، تەواوكاری لە نێوان جیاوازیەكاندا بەكوێ دەگات؟ ئەم پرسیارە لە پێكهاتەكانی ناوكی ئەتۆمێكی چكۆلانە بكەین، ئەو كات كارەسات درووست دەبێت. بۆیە نهێنی گەشەسەندن هاوپێكەیەکی جیاوازی و تەواوكارییە كە تەنیا و تەنیا لەڕێگای لێكتێگەیشتنەوە درووست دەبێت. پێوانەیەکی ژمارەیی بۆ گەشەسەندن بەرزبوونەوەی ناوەندی تەمەنە لە کۆمەڵگاکاندا، یەكێكیتر بەرفراوانی پانتاییەكانی ئازادییە، ئەوەی تریان ژینێکی بەختەوەرە، یەكێكیتر گەورەبوونی قەبارەی یەكسانییە، لەگەڵ كەمبوونەوەی كار و زۆربوونی خزمەتگوزاری...تاد بەمانە هەموویان دادوەری پەرەدەسێنێت و لەبازنەكانی مەحاڵ دەربازی دەبێت، دەگمەنی نزیك  دەبێتەوە لە نەبوون.

زۆرن ئەو سیستەم و ڕژێمانەی كە هەوڵدەدەن هەموومان لەیەك بچین، ئایینەكان و ئایدۆلۆجیا تاك ئاراستەكان و كۆمپانیاكانی قازانجی سەرمایەداری نمونەی بەرچاوی ئەو سیستەمانەن. ئەمانە ناچارن پێش هەموو شت یەكسانی بكوژن هەندێكیان بەبیانووی بەرهەمهێنانی یەكسانییەوە ئەو هەندەی تریان بەبیانووی یەكسانی وەك كۆسپێكی كاریگەر بۆ بەختیاری و داهێنان. سروشت لەخۆیدا یەكسان و جیاوازیشە (پێشتر باسمانکردوە)، بەڵام بۆ نمونە لە بەرهەمێكی ئۆرگانیکی وەك تەماتە بڕوانە، چەندەها جۆری سروشتی هەیە، بەڵام بەرهەمە دەستكردەكان لە هەوڵدان یەك جۆر و یەك شێوگ و یەك خەسڵەت بکرێنەوە هەندێ كات یەكسان بکرێن لەقەبارە و لەكێش و لەهەموو پێكهاتەكانیاندا!  كۆمەڵگای پیشەسازی یان پەروەردەی ئیسلامی و دكتاتۆری هەمان جۆری مرۆڤ بەرهەمدەهێنن و دواتر دەیسەپێنن، بەڵام سروشتی مرۆڤی جیاواز دەكوژن. یەكسانی وەك تێرم لەهەموو ئەم بەیەك بوونانەدا زیانی بەردەكەوێت، چونكە گرنگترین شێوگ بۆ یەكسانی لە لەیەكنەچووندا بەرجەستە دەبێت نەك لە لەیەكچووندا. لەم سۆنگەیەوە یەكێكی تر لە لێكەوتەوەكانی جیاوازی دەبێت بەدەستخستنی یەكسانی بێت بۆ دەستەبەرکردنی دادپەروەریی. یەكسانییەکی دیراسەكراو و سەنگین كە بەرەو دادپەروەری ڕێگا خۆشكەر بێت ئەو یەكسانیەیە كە لە نێوان جیاوازەكاندا درووست دەبێت. نەك ئەو یەكسانیەی جیاوازەكان دەكات بەیەك. ئەم مۆدێلە لە لێكەوتەوەی جیاوازی زۆری دەوێت تا وەردەگیرێت، بەڵام نهێنییەكی گەورەی پێویستی لێكتێگەیشتنە لەدەوری خەرمانەی هەموو یەكسانییە خوازراوەكان بۆ هەموو جیاوازەكان.

یەكسانی پێکهاتە جیاوازەکان، نهێنییەكە بۆ دەستەبەری دوو خاڵی گرنگ: یەكەم؛ گەشەسەندن! دووهەم؛ دادپەروەریی! ئەم دوانەش دوو نهێنی گەورەی بەختیاریی مرۆڤن، ئەو پرسەی ئەمڕۆ مرۆڤایەتی بەدەستیەوە دەناڵێنێت. یەكسانی جیاوازەكان لە پاوانێكدا دەستەبەردەبێت كە كۆك بوون ئامادەبێت، كە ڕێكەوتن و گرێبەستی كۆمەڵایەتی لەکۆڕدا بێت. ئەوەش تێکڕاکەی وابەستەیە بە لێكتێگەیشتنی جیاوازەكانەوە، كە دواجار دەكاتەوە بەدەستهێنانی یەكسانی بۆ هەموو جیاوازەكان. نەك پێجەوانەكەی، واتە ئەو گوتارانە تیكڕا لەژێر پرسیار و لەبەردەم گوماندان كە دەیانەوێت جیاوازی بەواتای سڕینەوەی یەكسانی بێت، یان بەپێچەوانەوە ئەو هێزانەی دەیانەوێت یەكسانی بە دادپەروەری پێناسە بكەن و تێكڕای جیاوازییەكان دەمرێنن یان خامۆشیان دەكەنەوە بۆ ئەوەی ئەو بەلەیکچواندنە بە یەکسانی وێنا بکەن لە هزری هەر یەکێکماندا.