بۆ- هەڵاتن لە کەرنەڤاڵی دەبەنگی / سەرەتایەك بۆ گرۆبەندی

هەڵپێكانی گرۆ و گورزەبەندی

یەكەم دەستپێك لەوانەیە بپرسین ئەی لەو هەموو جیاوازییەی هەمانە لەگەڵ یەکتر گرۆبەندی چۆن درووست دەبێت؟ ئەی باسمانمان نەکرد، گوایە هەموو گرۆبەندییەك كوشتنی جیاوازی سروشتییە؟ یان گرۆبەندی سروشتیش دروست دەبێت بەبێ ئەوەی جیاوازییەكان بكوژین؟ ئەمانە و زۆر پرسیار لەمەڕ گورزە بوون و گرۆ بەندی و پێویستی ستراتیژی پێكەوەبوون و هاوبەشی جیاوازەكان لە دروستکردندا وێنا دەکەن. لێرەدا بڕگە بنەڕەتییەکە باس دەکەین.

هەر گرۆیەك هەڵپێكرا، ئاماژەیە بۆ لێكچوون و ئاماژەیە بۆ جیاوازیش لە یەك كاتدا! لێكچوونە لە نێوەندی تاكەكانی گرۆ هەڵپێكراوەكەدا، جیاوزیشە لە نێوان تاكەكانی گرۆ هەڵپێكراوەكە لەگەڵ ئەوانەی دەكەونە دەرەوەی گرۆ هەڵپێكراوەكەوە. نزیكی تاكە كۆمەڵایەتییەكان و هاوبەشی بەرژەوەندی كورتخایەن و ستراتیژی ئەوان كلۆت بوونی كۆمەڵایەتی درووستدەكات و هەر خۆشی تەمەنی ئەو دۆخە درووستدەکات، كە ئەمەش پرۆسەیەكی سروشتییە لە نێوان هاوشێوە جیاوازەكاندا (كاتێك لەیەكەی كات و جوگرافیادا كۆدەبنەوە). هەر بۆ سەلماندنی ئەو دۆخە، لەو کاتانەدا مرۆڤ هیچ شوناسێكی تر ناخوێنێتەوە جگە لە پێویستی. بڕوانە گرۆ پۆست ئەتنیكیی و نێونەتەوەیی و ناوچەییە جیاوازەكان بە چ میکانیزم و سایکۆلۆجیایەکی دەستەگەرییەوە کاردەکەن. مادام هەڵپێكانی گرۆ لە كۆمەڵدا هەیە، هەموو هەڵپێكانێكیش پێكهاتەیەكی لە تاك بەهێزتر بونیاد دەنێت (بەتایبەت هەڵپێكانی سروشتی)، کەواتە تاك چەندێك لە تاكێتی و تاكگەراییدا ئازادە هیندە و زیاتریش پێویستی بە ئازادی ناو گرۆبەندی هەیە.

چەند سەدەیەك دەبێت لە مێژووی بیری ڕۆژئاوایی و مرۆڤایەتیشدا، بیرمەند و توێژەرەكانی كۆمەڵگا جەخت لەسەر ئازادی تاكەكان دەكەنەوە! ئەم مەودا دوورەی کارکردنی بیر، ئەو ئازادییە كوشندەیەی بەرهەم هێناوە كە تاك لە پیویستی هەڵپێكانی كۆمەڵایەتی بێبەشكردوە. لەڕاستیدا ئەوەی من دەیبینم مرۆڤایەتی لە ئازادی ناو گرۆی كەمە، واتە مرۆڤ پێویستییەكی سەرسەختی بە هەبوونی ئازادی هەیە لە ناوپێكهاتەی گرۆ هەڵپێكراوەكانی كۆمەڵدا، لام وایە ئەوەش بە هەڵگرتنی ژمارەیەکی زۆر لە کۆدی کۆمەڵایەتی ناپێویست دەبێت، کە بۆ سەردەمێك بە فەنتازیایەکەوە درووستکراون. ئێستاش ئەو فەنتازیانە نە گرنگیان ماوە، نە ژیربێژییەك، نە پێویستییەك. ئیتر بۆ دەبێت بمێنن؟ مەگەر تەنیا بۆ کۆتکردنی ئازادی، واتە وەك ڕەگەزێك بۆ کۆنترۆڵکردن! لەوانەیە ئەمە بە ژانێكی گەورەتر لە ئازادی ئیندیڤیدوالیزم پەیدا ببێت بەڵام كێشەی ئازادی لەم پرسەدا چەند بە ئاستەنگیش بەرهەم بێت دەتوانێت لەدەست مەترسییەكانی نایەكسانی ڕزگاری ببێت. چونكە ئازادی هەمیشە لەژێر مەترسیدایە بەهۆی خواستی ناكۆتای ئازادییەكانی ئەوانی ترەوە، كەواتە ئازادییەك كەمتر لەژێر هەڕەشەی مەترسیدایە كە لەناو گرۆبەهیزەكاندا بە یەكسانی بۆ جیاوازەكان بە بێ ترس دەستەبەر ببێت.

تاك بە سروشتی نا ئاگایانەی خۆی بەدوای هەڵپێكانێكدا دەگەڕێت ببێتە پانتاییەكی بەهێز بۆ بەردەوامی خواستە تاكەكەسیەكانی خۆی، بەدوای گرۆیەكدا ناگەڕێت قەتیسی بكات، یان ئازادی و خواستەكانی كەم بكاتەوە. هەموو ئەو گرۆ هەڵپێكراوانەی دژ بە ئامانج و مەبەستەكانی درووستبوونیان كاردەكەن دەبنە بەندیخانەیەكی ترسناك بۆ تاكەكانیان. باوای دابنێین پارتێكی سیاسی درووست دەبیت بۆ داكۆكی لەسەربەستی ئابووری بازاڕ! دەبینین هەر خۆی، لەژێر گوشاری دەسەڵاتگەرییدا یاساكانی دژ بە سەربەستی ئابووری بازاڕ بەسەر تاكەكانیدا دەسەپێنێت، بەم پێوانەیە پارتەكە دەبێتە نێوەندێك بۆ كوشتنی خواستی تاك لە هەمان گرۆی هەڵپێكراودا، ئەمەش بەندیخانەیەك بۆ تاكێك دەقەومێنێت کە لە هەمان کۆبەنددا بەدوای ئازادی بازاڕەوەیە. بەندیخانەیەکی ناوخۆیی گرۆکە مەترسیەكی گەورەترە بۆ سەر گرۆ لە هەموو مەترسیەكانی تر گرانتر دەوەستێت، چونكە ئاستی لێكتێگەیشتن لەناوەوە لاواز دەكات و بنەما سەرەتاییەكانی هەڵدەوەشێنێت. هەركات لێكتێگەیشتن ڕووی لە شكست كرد یان بەرەو دۆڵی بەدحاڵی بوون خلۆربوەوە، ئیدی دەبەنگی باڵدەكێشێت بەسەر ئەو پێکهاتەیەدا. ئەمەش ئەو چارە نووسەیە كە ئەو گرۆیانە درووستی دەكەن كە دەیانەوێت بە چاوپۆشین لە ئازادی، یان دواخستنی ئەلگۆکانی فەراهەمکردنی ئازادی شتێك، كارێك، پەیامێك، بیركردنەوەیەك، میتۆدێكی ژیان بەسەر تاكدا لە گرۆیەكی شێوگپێدراودا بسەپێنن، جا ئەگەر بەیاسا بیسەپێنن یان باری ناچاری وەك جەنگەكان ئەم دەرفەتەیان پێ بدات، هیچ جیاوازییەکی ئەوتۆی نییە. بۆ نمونە؛ پارت و ڕێکخراوە سیاسییەكان لە كوردستاندا لەسەردەمی قۆناغی چەكداری و كێوی بوونی خۆیاندا خەڵكیان دەخستە ئەو دۆخەوە! دۆخێك بوو خەڵکی ناچار دەکرد ببێتە بەشێك لەو سیستەمەی ئەوان بۆ گرۆبەندیان درووستكردبوو کە تێیدا ئازادییان هەر بە ناوی ئازادییەوە تێدا تیرۆر دەکرد. ئەم كارە بەشێكی بە بێ بیركردنەوە ئەنجام دەدرا چونکە سروشتی پێکهاتەی کولتووریان وا بوو، بەشێكیشی لاسایی ڕژێمە داگیركار و دوژمنكارەكانی كوردستانیان دەكردوە چونکە فەرهەنگی ئەوان بنەمای پەروەردەکردنیان بوو.

لەنێوان ئەمسەر و ئەوسەری هەڵوێستەیەكدا دەیان و سەدان و جار هەیە هەزاران تێفكرینی جیاواز دەبینین، لە بۆ كێشەیەك و چارەسەری كێشەیەك هەزاران تێز دەكرێت بیریان لێ بكرێتەوە، بگرە ناكۆتا، بەڵام سروشتی لەیەكچوونی ئەم تێزانە و نزیكیان پێكهاتە كۆمەڵایەتیەكان بە گورزە دەكات. گورزە بوون خۆی سەرەتای لێكتێگەیشتنێكی ناوەكیە لە مرۆڤەوە بۆ ئەوی تر دەكشێت تا دەگاتە سنوورێك گرۆ پێكدەهێنێت و لەشێوەی گورزەدا خۆیان كۆدەكەنەوە. سنووری هەر گورزەیەك سنووری جیاوازی بە كۆمەڵ دیاریدەكات، لەگەڵ گورزە و كۆكەڵەكانی تردا. لێرەوە دەگوێزینەوە بۆناو دۆخی جیاواز بوونی گرۆكان، بەبێ سنوورداری گرۆكان؛ گرۆكان مانایەكیان نامێنێت، خواستی هەرگرۆیەك سنوورداریەكانی دیاریدەكات، بەواتایەكی تر خواستەكانی هیچ گرۆیەك سنووردار نییە وەك هەر تاكێك (چ لەڕووی چۆنێتیەوە چ لەڕووی چەندێتیەوە) بەڵام خواستەكانی قۆناغەكەی سنووری داواكاریەكانی گرۆ دیاریدەكات بەپێی ئەو قۆناغە. دواتر لای خۆیەوە ئەو سنوورانە پێناسەدەكاتەوە و ئاماژەی شێوازبەندیان پێ دەبەخشێت، لەکاتێکدا هەموو ئەو پێناسانەش كاتین و لەگەڵ قۆناغ و سەردەمدا گۆڕانیان بەسەر دێت. بە دیاریكراوتر بدوێین پێناسەكانی گرۆی زیندوو ناچارن گۆڕانكاریان بەسەردا بێت، چونكە گرۆ گرۆیەكە بەستراوە بە كۆمەڵەوە ئەویش سروشتێكی داینامیكی هەیە. جیاوازی ئەو سنوورانە پەیوەستە بەجیاوازی بەرژەوەندیەكان و خواستەکانی حەز پێبوونەوە، هەر لەو وێستگانەشدا دەكەونە ململانێكانیان، لەهەندێ لە كۆمەڵگاكاندا سیستەمی سیاسی و یاسایی تێكڕای جیاوازی نێوان گرۆكانی چارەسەركردوە بەجۆرێك جیاوازی خواستەكانیان لەیەك و دوو قبوڵكردوە و جیاوازیەكانیان بوونەتە هۆكاری بوونی خۆیان و گەشەی گشتی. لەو كۆمەڵگایانەشدا كەسیستەمی سایسی لەقەیراندایە، جیاوازی دەبێتە سەرەتاییترین و ساناترین هۆكار بۆ بەیەكدادان. هەركاتێك جوگرافیایەكی بەدوور لە لێكتێگەیشتن جیاوازەكانی كۆكردەوە، ئەوا ئەو جوگرافیایە دەبێتە مەیدانی ململانێ و پێكدادانەكان. هەركاتێكیش لێكتێگەیشتن جیاوازەكانی لەجوگرافیایەكدا كۆكردەوە، ئەوا ئەو جوگرافیایە دەبێتە سەرچاوەی پێكەوەژیانێكی گەشە سەندوو كە ئاشتی لایەنی كەم یەكێكە لە خەسڵەتەكانی. لێکتێگەیشتنی نێوان جوگرافیا جیاوازەکانیش هۆکارێکی سەرەکییە بۆ ئاشتی گشتی.

كاتێك جیاوازی نێوان دوو گرۆ مانای بۆ درووست دەبیت كە ئەو جیاوازیانە بوونی ئەویتر بسەلمێنێت. لەنێوان زۆرێك لەگرۆكاندا جیاوازی دەبێتە پێویستی بوون، چونكە بێ جیاوزای بەرامبەر یەكەم نابێت، بەهۆی جیاوازیەكانیانەوە دوو پارتی سیاسی لەململانێدان. بەبێ ململانێی سیاسی پێشكەوتن یەك دووری دەوەستێتەوە و مانای گەشەسەندنی فرە ئەگەری نامێنێت، واتە بەرەو كۆتاییەك دەڕوات لە دواجاردا، كەلەو شوێنەی بەكۆتادەگات ئاوادەبێت، چونكە هیچی تر نامێنێت پێی بگات. لەدەرفەتی فەزای جیاوازییدا ململانێ بە هەموو ئەگەرەكان وئاراستەكانیەوە بەردەوام دەبێت كەبەو هۆیەوە هەردوو كارەكتەرە جیاوازەكە هەن. لەم پێگەیەوە كاتێك لەخودی جیاوازییەكان دەگەین دەزانین و هۆشمان هەیە كە بە هۆی جیاوازیمانەوە لەوی تر هەین! واتە گەر ئەویترمان سڕیەوە لە بووندا و جیاوازیی لە نێوانماندا نەما بوونمان نامێنێت. گورزەبەندی گرۆكان لەم پێناوەدا بەردەوامییان هەیە، هەندێ كات بەردەوامییەكە لەخۆیەوە بە میكانزمی پاراستن و بوون درووست دەبێت لەهەندێ كاتیشدا تاك و گرۆی هەڵپێكراو، بەهۆشدارییەوە پارێزگاری لەجیاوازییەكانیان دەكەن. ڕێك وەك ئەو دۆخەی لە نێوان پارتە دەسەڵاتدارەكانی كوردستاندا لەمڕۆدا بەدی دەكەین.

لێرەڕا چەند پرسیارێكی گەورە دێتە پێش، ئەوانیش ئەو پرسیارانەن کە سەبارەت بە چاوچنۆكی هێزن لەبەرامبەر خواستی بنەڕەتی. هەروەها چاوچنۆكی خواستە بەرامبەر ڕەوایەتی. ئێمە پێشتر باسمان لەپێویستی بەهێزی كرد بۆ تاك، بەڵام ئایا تاك تا چ جێگایەك دەخوازێت بەهێز تر بێت؟ چونكە هەموو بەهێزبوونێكی ژمارەیی دەبێتەوە هۆكار بۆ لەدەستدانی خواست و ئامانجی بنەڕەتی تاك و گرۆ. كاتێك تاك بڕایار دەدات لەگرۆیەكدا هەڵپێكانی خۆی ڕاگەیەنێت، ئەوا یەكڕاست بڕیاری داوە دەستبەرداری بەشێك لەخواستەكانی تاكەكەسی خۆی ببێت. ژیان لە كۆمەڵدا ئەم پرسە بە پێویست وەردەگرێت و حوكمی دەبێتی هەیە. هەركات مرۆڤی جیاواز لەكۆمەڵ یان گرۆدا هەڵپێكرا، ئەوا بەشێك لە ویستەكانی خۆی دەكاتە قوربانی پێكەوەبوون و بەهێز بوون، بەڵام گەر دەمانەوێت بەئەندازەیەك بەهێز ببین لە هەموو گرۆكانی تر زیاتر لە هەموو كەسێكی تر لە كۆمەڵگادا زیاتر هەژموونمان هەبێت، ئەوا لەهەموو كەسێكی تر زیاتر پرسی تاكەكەسی خۆمان لەدەست دەدەین. لەلایەكی ترەوە تەشەنە و گەشەی هێز پرسی تێگەیشتنی نێوان گرۆكان لاسەنگ دەكات، هێز ئەو شوێنە لە پەیوەندی داگیردەكات كە دایەلۆگ بۆ مۆنۆلۆگ دەگۆڕێت، واتە هێزی بەهێز دەبێتە پەخش، بڕیاردەر و هێزی لاواز دەبێتە وەرگر جێبەجێكار. بۆیە كۆمەڵگای تەندرووست و دادپەروەر ئەو كۆمەڵگایەیە كە كەمترین هێزی زۆر بەهێزی تێدا بێت، هەموو ئەو كۆمەڵگایانەی یەك پارت و دوو پارتی بەهێزیان هەیە و هەوموو ئەوەكانی تر لاواز و گچكەن كۆمەڵگای نادادپەروەریان بەرهەمهێناوە. ئەوە ئاماژەیە كە هێز لە جەمسەرێكدا كۆبۆتەوە، ئاماژەیە كە گوتاری بڕیارەكان ئەنجامی دایەلۆگ و دێبات و ئارگیومێنتی سەلمێنراو درووست نەبوە. بۆیە هەژموون هەژموونی یەك تاقم و یەك گرۆ و سەراپای دەبەنگیی گشتییە، بەتایبەت كە لێكتێگەەیشتن نائامادەیە، ئەمە هەر لە وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکاوە ڕاستە تا دەگاتە خێڵە چکۆلە چەندکەسییەکانی خوارووی خۆرهەڵاتی ئاسیا. ئەم دۆخەش دوورە لە كۆمەڵگای دادپەروەرانەوە، دوورە لە كۆمەڵگای گەشەسەندوەوە، دوورە لە كۆمەڵگای پێشكەوتوی دادوەرەوە، هەروەها دواجار دوورە لە كۆمەڵگایەكەوە هیوای مانەوەی بە زیندوێتی و سەقامگیری هەبێت.