هاتنە دەرەوە لە قۆزاخە - بەشی حەوتەم

کاپیتالیزم گۆڕی بەکۆمەڵ هەڵدەکەنێت

لە سەراسەری دونیادا سێکیولاریزمی ستەمکار بەدوو جۆر لەگەڵ ناسێکیولاریزمدا بەشێوەیەکی ستراتیژی ڕێککەوتووە. لەگەڵ بەشێک لەو ئایینانەی کە سێکیولاریزمیان قبوڵە و پەراوەی کاریگەری خۆیان دەکەن ڕێکەوتنەکە لەڕێگای جۆرێک سازانەوەیە؛ کە هەریەکە لە دوولایەنی ڕێکەوتنەکە پارێزگاری لە بنەماکانی ئەویتر دەکات و بەهۆی ئەم پارێزگارییەوە پشتیوانی یەک دەکەن و هەرکەس بەشێوەیەکی ئاشتیانە گەشە بە خۆی دەدات. بۆ نمونە سەیری سیستەمی دەسەڵاتداری لە وڵاتەیەکگرتوەکانی ئەمریکادا بکە، بەهیچ شێوەیەک مرۆڤی ئاتیئیست (بێباوەڕ) ناتوانێت بچێتە کۆنگریسەوە، خۆ ئەگەر بێباوەڕیش بێت ناتوانێت بەئاشکرا بانگەشەی بێباوەڕی خۆی بکات، چونکە زۆر بە سادەیی دەبێت کۆنگرس جێ بهێڵێت! ئەمە یاسا نییە بەڵام عورفێکی سیاسیە لە یاسا بەهێزترە. لەم کۆنگرێسەدا هاوڕەگەز بازی باشتر قبوڵدەکرێت تا بێباوەڕی، هەرچەندە کولتوور و کۆمەڵگای شەڕانگێزی نێرسلاری هەمیشە دژی ئازادی هاوڕەگەزبازەکانە. سەرباری ئەوە گەر وردبینەوە، ئەوا نزیکەی لەهەر دە ئەمریکاییەک دانەیەکیان بێ باوەڕن، کەچی نوێنەریان لە کۆنگرێسدا نییە. ئەمەش ڕێکەوتنی سیستەمێکی سێکیولاری ستەمکارە لە گەڵ ناسێکیولارەکان. هەربەو جۆرە بنەماکانی سێکیولاریزم لەبەردەم پرسیاری ناسێکیولاریستەکاندا تووشی بنبەست دەبێت. لەخۆیدا ئەم ئەنجامە سەرکەوتنێکی ڕێژەیی باشە بۆ مانەوەی شکۆی ئیماندارەکان. بەڵام لەبەرامبەردا کاپیتالیزم نرخی ئەو باجە زۆر بەزیاترەوە وەردەگرێتەوە و هەر لە پاپا و شێخە بەرزەکانی ئیسلامەوە بۆ حاخاماتە گەورەکانی یاهودا و تا دەگاتە پیری ئایینەکان لەوێوە بۆ ئاستی مامۆستای ئایینی خوێندنگاکانی دونیا یەک لە دوای یەک خزمەتی ئەو دەکەن و ڕێگە بۆ ڕەواییەکانی ئەو پاک دەکەنەوە. لە بەرئەنجامی ئەم ڕێکەوتنانەدا کاپیتالیزم برای گەورەیە، چونکە هێز و پارە و تواناییەکان لەبندەستی ئەودا زیاترن.

لەلایەکی ترەوە کاپیتالیزم لە ڕێکەوتنێکی نا ئاشتیانەی ناڕاستەوخۆدایە لەگەڵ سەرجەم ئەو ئایینانەدا کە نایەنە پای قبوڵکردنی ئەو یاسا سێکیولاریستییانەی لەبەرژەوەندی ئەودان. بۆیە دەبینیت لە جەنگەکاندا ڕێکدەکەون، هەروەک چۆن لەگەڵ بن لادن و ڕژێمی مەلایەتی لە ئێران و ...تاد لەسەر جەنگەکان ڕێکەوتنی ناڕاستەوخۆیان هەیە بەزمانی جەنگ و بەرهەمی جەنگەکان بەشێوەی جیاجیا و هەر کەس بە پێی تونای خۆی بەشەکانی دەباتەوە. بۆ نمونە، ئەگەر ئەمریکا و دونیای پێشکەوتنی ماددی کاپیتالیستی نەبێت، ئەی قاعیدە و ئیخوانەکان کێ بە کافر و بێدین وەسف بکەن و ململانێ لەگەڵ کێدا بکەن. بەهەمان شێوە بۆ ژمارەیەکی زۆر لە ئایینە ناتەبا توندڕەوەکان ئەم هاوکێشانە ڕاست دەردەچن، چونکە توندرەوی ئەگەر بەزۆر یەکێک نەکاتە شەیتان و دژایەتی توندی نەکات ئیتر ئەو نییە (خاڵە بنەڕەتییەکەی جیاوازی لەگەڵ شۆڕشدا، ئەم پنتەیە، شۆڕش نییە تا بەڕاستی ستەمکارێکی بێ سنووری و بێشەرم نەبێت، بەتەواوی پێچەوانەی تیرۆر) . ئەم بەڵگانەی .سەرەوە باسمکردن بەڵگەی زۆر سادەی منداڵانەن و لام وایە هەموو کەس بەکەمێک وردبوونەوە هەستیان پێ دەکات. کام هێزەی زۆر زەبەلاحە ئەمڕۆ لە جیهاندا ئەگەر سەرچاوەکانی چەک و تەقەمەنی و سووتەمەنی و بازاڕەکانی قاچاخچێتی مادەهۆشبەرەکان و حەواڵەی بانکەکانیان لێ دابخرێت، ئەوا بەرگەی چەند مانگێک ناگرن و بزاوتی تیرۆریستی لە دونیادا شکست دەخوات، بەڵام کەکاپیتالیزم ئەمە ناکات، لەبەر بێتوانایی نییە، بەڵکو لەم ڕێگایەوە بە ئاسانتر دەتوانێت کۆنترۆڵی دونیا بکات و بەرژەوەندییەکانیشی باشتر دەچنە پێش.

چەند کارەساتێکی مەترسیدار لەم ڕێکەوتنە ستراتیژییەوە سەرهەڵدەدەن، ئەو مەترسیانە ژیانی مرۆڤایەتی بەرەو کۆتاییەکی زۆر ناخۆش و قێزەون دەئاژوون و بەرەو نادیاری دەبەن. کاپیتالیزم گۆڕی خۆی هەڵناکەنێت، بەڵکو ژیانێک بەرهەمدەهێنێت بریتی بێت لەمەرگێکی بەکۆمەڵ بۆ هەموو. بەشێکی گەورەی دیکتاتۆرەکان لەلایان باشە ئەگەر خۆیان نەمان ئەوا باشترە کەس نەمێنێت چونکە کەس وەک ئەوان چاکەکار و گرنگ و ڕەسەن نییە، کاپیتالیزم هەمان ڕەفتار پەراوەدەکات و ئەو مەرگەی بۆ کۆمەڵی هەڵدەبژێرێت گرنگ نییە چۆنە بەڵکو گرنگە تا کۆتایی خۆی یەکەم یاریچی گۆڕەپانەکەبێت. لێرەوە ڕێچکەکانی چەند نمونەیەک لەو مەرگە گەورانە کە دەرهاویشتەی ئەو ستراتیژە هاوبەشە و خۆ نوێکردنەوەی کاپیتالیزمن دەخەمە بەردەست بەچەند خاڵێک:

یەکەم: شکستی گەورەی زانست

سیستەمی پەروەردە و زانینی ئەمڕۆ لەدونیادا دووچاری پاشەکشەیەکی گەورە بووە، لە زۆربەی نێوەندەکانی ژیان و دونیادا گەر لە بەرنامەکانی خویندن و فێربوون بکۆڵینەوە، بە سانایی دەبینین هەموو ئەو بنەما زانستیانەی کە پرسیاری گەورە درووست دەکەن لەدەرەوەی بەرهەمهێنانی مادی و بەکارهێنانی بەلێشاو فەرامۆشکراون یان کورتکراونەتەوە لەسەر ئیلیتێکی دیاریکراو کە لەژێر کۆنترۆڵ و دەسەڵاتی دەوڵەت و بانکە جیهانییەکاندان. بۆ نمونە بەشێکی زۆر لە توێژینەوە زانستییەکانی دونیا لەلایەن تەوژمە سیاسییەکان و کۆمپانیا جیهانییەکانەوە پشتیوانی دەکرێن و هەر ئاراستەیەک و پشتیوانی لەو باسانەدەکات کە بەقازانجی خۆیان دەشکێنەوە، جگە لەوە ناوەندە ئابوورییە دەسەڵاتدارەکان چەندین پڕۆژەی زانستی و لێکۆڵینەوەی زانستی دەخەنە گەڕ بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان و درێژکردنەوەی دەسەڵاتی خۆیان.

نەوەیەک درووست دەکات کە ناتوانێت جاریکی تر ڕەخنە لە هەژموونەکە بگرێت، هەر ڕەخنەیەکیش دەگرێت لە لوپێکی نەزانیدا کۆتایی دێت کە دەیباتەوە سەرەتای بازنە بەتاڵەکە، ئەمە بەرئەنجامی ئەو بێهۆشی و نامۆییە درووست بووە کە لە دەزگا پەروەردەییەکان و زانکۆ و پەیمانگا زانستییەکاندا پەراوە دەکرێت و تا ئەندازەیەک بووەتە بەشێک لەخەسڵەتیان. ئەم دامەزراوانە لە ژێر گوشاری گەورەی خواستی بازاڕدا بەجۆرێک لێیان قەوماوە بەردەوام بە تەڵەی پرانسیپ و بیرۆکراسییەتی خۆیاندا دەتەقنەوە و هەموو بەرهەمەکانیان دەچێتەوە خزمەت بەردەوامی سیستەمەکانی سێکیولاریزمی ستەمکار. بە کورتی و بە پوختی ئەو وتە زایەی بەسەردا دەچەسپێت کە دەڵێ:

«Ignorance of ignorance is the death of knowledge»

"واتە نەزانینی نەزانین مەرگەساتی زانینە".

گرفتی سەرەکی لێرەدا ئەوەیە ئەم هەنگاوەی کاپیتالیزم کۆمەکێکی گەورە بە مانەوە و ژیانەوەی باوەڕداری دەکات، چونکە خۆرەی سەرەکی باوەڕداری بریتییە لە زانین و تێگەیشتن و پێگەیشتنی ڕیشەیی خەڵک. ئەمە یەکێکە لەو مەرگەساتانەی کاپیتالیزم لە ڕێگای بانگەشە گەورەکانییەوە بۆ پەروەردەی لیبراڵ و دوورخستنەوەی زانستی ڕیشەیی هاتوە و ئەو ژەهرە مێژووییە بۆ داهاتوو دەڕێژێت. ئەم ژەهرە نەوەیەک درووست دەکات بە هۆشێکی دواکەوتووی کاڵفامەوە مامەڵە لەگەڵ تەکنۆلۆجیایەکی نوێ دەکات. ئەم کاڵفامییە لە سەدەکانی ناوەڕاست و پێشووتردا کێشە نەبوو بە ئەندازەی ئیستا، چونکە چوونییەکییەک لە پەرەسەندنی گشتی دا هەبوو، هۆشمەندی ڕەنگدانەوەی سەردەمی خۆی بوو، ئەوەی کاپیتالیزم دەیکات لەباربردنی ئەو هۆشمەندییە کە ڕەنگدانەوەی ئەو سەردەمە مادییە بێت کە تێیدا دەژین. ئەمە مەرگێکی ترسناکی گشتییە و ژیان بەرەو یەک دووری پڕ مەرگەسات دەبات.

دووەم؛ لاوازکردنی ئەدەب و زانستی بەرهەڵستکاری

لەسەراسەری جیهاندا هەموو ئەو تێکست و نووسینانەی مرۆڤ بەرەو کولتوورێکی مرۆڤدۆستی و بانگەشەی نابەکاربەری و دادوەری دەبەن، گەورەترین کۆسپی پەخش و بڵاوکردنەوەیان لەبەردەمدا هەیە و درووستدەکرێت، جگەلەوەی کە لەڕووی توێژینەوەی زانستییەوە پشتیوانی ناکرێن و لەڕووی بانگەشەوە، کەناڵەکانی میدیای سەردەم وەک پێویست بانگەشەیان بۆ ناکات. بۆ نمونە بڕوانە پەراوێزخستن و پشتگوێخستنی مەعریفەی مارکسیستی (بێگومان بە یەک کۆمەڵ ڕەخنەی زۆرەوە چ لە خودی تیکستەکانی مارکس و چ لە پراکتیک و سیاسەتی بزاوتە مارکسیستیەکان)، ئەوەی لێیان دەخرێتەڕوو و بەپشتیوانییەوە تەنیا ئەو تێکستانەن کە لەهەناویاندا شکست بە بەرخوردانی مارکسیستی و چەمکی دادوەری دەهێنێت لەو مەیدانەدا. ئەم پرۆسەیە بەشێوەیەکی حەکیمانە و ئەنجامی چەندین لێکۆڵینەوە و تەرخانکردنی وزەی زۆر ئەنجام دەدرێت، پاش تێبینی ورد بۆمان دەردەکەوێت: زۆرجار هەیە بزاڤە چەپ و مارکسیستەکان زۆر بە جوانی دەکەونە تەڵەی خزمەتکردنی گەورەترین پلانی کاپیتالیستییەوە، لەخوارەوە میکانیزمەکە بە هێلکارییەک ڕوون دەکەمەوە. ئەم سیاسەتە تەنیا لەگەڵ مارکسیزمدا پەیڕەوناکرێت، بەڵکو لەگەڵ هەر قوتابخانەیەکی فکری و سیاسیدا، لەگەڵ هەر بزاوتێکی کرداریدا پەیڕەو دەکرێت کە دژی کاپیتالیزم بێت و پلانی هەبێت بە کردەوە ڕێگە لەقازانجەکانی ئەو بگرێت. لەم پێناوەدا زۆرجار ئایین دەبێتە فریادڕەسێکی نمونەیی بۆ گەرمکردنی ئەم جەنگە. هەر ئایین نییە بەڵکو هەندێ ناکۆکی لاوەکی بیر و تێڕوانین و وردە بەرژەوەندی ماددی و ناماددی بەکاردێت لەم پیناوەدا تەنانەت لە نێو هێزە چەپەکان خۆشیاندا نەک بەتەنیا لە نێوان هێزێکی چەپ و ناچەپ.

فۆرم و ستایلی ئەم بەیەکدادانە لەسەر سایکۆلۆجیای تاک و کۆمەڵ و ژیانی نامۆیی تاکەکان پیادە دەکرێت. بڕوانە سەرباری لەخۆ بووردن و چونە بەرەی بەرەنگارییەوە، چەپ دەستکەوتەکانی کاپیتالیزم بە دەستکەوتی کرێکاری دەزانیت، لەکاتێکدا کرێکار تەنیا وزەیەکی بەکاربراوە لە پرۆسەکاندا و تەنیا هێز و تەمەنی خۆی بە مانەوە و ژیان فرۆشتوە و هیچی تر. ئەمە چکۆلەترین و سادەترین نمونەیە کەنامەوێت زۆر زیاتر لە خوێنەری ئاڵۆز بکەم. ئەم پرۆسەی بەیەکدادانەی هیزەکان بەم هێڵکارییە ڕوون دەکەمەوە:

لە سادەترین گۆشەی کۆمەڵگاوە بیرم لەم هێڵکارییە کردوەتەوە، ئەگەر هەموو تیرائاساکان سەیر بکەین، ڕەنگی جیاواز و هاوشێوەن ئاراستەی جیاواز و قەبارەی جیاواز دەنوێنن. ئەم تیر ئاسایانە جگە لە تیراسـاکانی (أ، ب، جـ ) هەموو تیرئاسـاکانی تر گوزارشـت لە تاک و گرۆ کۆمەڵایەتی و چینایەتییە جیاوزاەکانی کۆمەڵگایەک دەکەن، هێڵە پچڕپچڕەکە سنوورەکانی کۆمەلگایەک دەخاتە ڕوو، بۆیە کراوەیە چونکە سنوورەکە داخراو نییە و لە پەیوەندی و بەریەککەوتنی زۆر و بەردەوامدایە لەگەڵ دەرەوەی خۆیدا. ئەگەر تیرئاسای (أ) نوێنەرایەتی سێکیولاریزمی ستەمکار و (ب) نوێنەرایەتی ناسێکیولاریزم و (جـ) نوێنەرایەتی بزاڤە دادخوازەکان بکەن و خاڵەکانی (A) و (B) و (C) و (D) ی بریتی بن لە ئاکام و ئامانجەکان ئەوا چوار جێکەوتمان هەیە کە ڕوویان تێدەکەین، کۆمەڵگایەکی پێشکەوتووی دادوەر ڕوو لەخاڵی (A) و کۆمەڵگایەکی پێشکەوتووی پڕ لە ستەمکاری ڕوو لە خاڵی (B) و کۆمەڵگایەکی دواکەوتووی ستەمکارانە ڕوو لە خاڵی (C) و کۆمەڵگایەکی مرۆیی دواکەوتوو ڕوو لە خاڵی (D) دەکات. تیرئاسایەکم نەکێشاوە بۆ دوا خاڵ (D)، چونکە بە ڕای من ئەوە زیاتر لەگەڵ بەرئەنجامی ستراتیژی بزاوتە پاریزگار و پارێزگارە نوێیەکاندا دەگونجێت و لێرەدا بۆ باسەکەی من کاریگەرییەکی زۆری نییە.

مەبەستی سەرەکی لەم هێلکارییە ئەوەیە کە کاتێک کاپیتالیزم دێت و هێزە چکۆلەکان دەخاتە دژی یەک یان بارگاوی دەبن بەسەرمەستییەکانی پێشکەوتنی کاپیتالیستی، خودی ئەم هێز و گرۆ چکۆلانە کاتێک بەیەکدا دێن و لە دژایەتی یەکتردا هێزەکانیان خالی دەکەنەوە، ئەوا ئاستەم دەبێت تیرائاسای (جـ) فۆرم و شکڵی خۆی وەربگرێت. لەزۆر باردا ئەم تیرئاسیە دەبێتەوە خەون یان هێندە کاڵدەبێتەوە لە کۆمەڵگاکاندا وەک سیمبوڵ دەمێنێتەوە، بۆیە ئەو تیرئاسایانەی کۆمەڵ کە بە ئەندازەیەک لەگەڵ لیبراڵیزمی کاپیتالیستیدا تەریب نین بەرئەنجامی هێزەکانیان لەشوێنێکدا خاڵی دەبێتەوە کە کۆمەک بە تەوژمی سەرەکی هێزە کاپیتالیستییەکان دەکات، چونکە لایەنی کەم خاڵی دەبێتەوە یان بەشێکی زۆر گەورە لە چوستییەکەی لە دەست دەدات.

تێبینی: ئەکرێت هێڵکارییەکە لە شێوەدا زۆر ڕوون نەبێت یان کەموکورتی هەبێت، بەڵام ئەوەی گرنگە بیزانین تیرئاساکان لە لۆجیکی شیکاری ڤێکتەری فیزیایی و ماتماتیکییەوە وەرمگرتوە، کە ئەگەر زۆر بەوردی و ئەنجامی پێوانەکردنی هێزو ئاراستەی گرۆکان دابنیشین و بەپێی چوستی و هێز هەر تیرئاسایەک دابنێین و لەڕووی فیزیاییەوە دەستنیشانی بکەین و پاشان شیکاری بکەین، دەردەکەوێت کە سێکیولاریزمی ستەمکار، بە پشتیوانی ناسیکیولاریزم، مرۆڤایەتی و بزاوتە بەرهەڵستکارییەکان لە چ قەیرانێکدا دەژێنێت. جێی مەبەستی باسەکەی منە ئەگەر هێزێک ڕوونەکاتە خاڵی (A) هەر ئاراستەیەکی تر وەربگرێت، ئەوا دووچاری کۆمەک دەبێتەوە بە کاپیتالیزم. هەر هێڵکارییەکە پیشانی دەدات کە ئەندازەی تەریبی و هاوئاراستەیی سێکیولاریزمی ستەمکار و ئیمانداریی بەرزترە لە ئارستەی هەر تیرئاسایەکی بەرهەڵستکارەکانیان.

بەکورتی قەیرانێکی گەورەی کۆمەڵگاکان یان کۆمەڵگای مرۆیی بەگشتی لاواز بوونی هاوپشتی نیوان هێزە گرنگەکانی مێژووە لە کۆمەڵگادا، کاتێک دەبینین ئەم هێزانە بەم جۆڕە بە چەپاندندا تێدەپەڕن مەترسی گەورە هەست پێدەکەین لەسەراسەری دونیادا و لە کۆمەڵگاکانی خۆماندا باشتر ئەم مەترسیانە درک پێدەکەین.

سێیەم؛ گەورەیی دەوڵەتی نەتەوەیی

دەوڵەتی نەتەوەیی لە دەوڵەتی گەلی جیاوازە، دەوڵەتی نەتەوەیی تا ڕادەیەک ئاساییە تا ئەو شوێنەی ئامانجی پان ناسیۆنالیستی لەخۆ دەگرێت. گەورەیی دەوڵەتە نەتەوەییەکانی وەک چین و ئەمریکا و ڕووسیا و تەنانەت یەکێتی ئەوروپا و هەندێ دەوڵەتی تازە دەرکەوتووی وەک بەرازیل و ئوستورالیا و هیند و ئێران و تورکیا ..تاد هەموو کۆسپی گەورەن لەبەردەم دادوەری کۆمەڵایەتیدا لەسەراسەری دونیادا و لەناو خۆیاندا. لەهەموو دونیادا مەترسین، چونکە بۆ مانەوەی سەروەری و دەسەڵات و هەژموونی خۆیان چەندین نابەرابەری بەرامبەر گەلانی دونیا دەکەن. لەلایەکی ترەوە هەریەک لەم هێزانە زۆرترین هێزی گەلی و نیشتمانی ناوچە فراوانەکانی خۆیان بەگەڕ دەخەن لە ململانێ ناپێویستەکانی دونیادا. ئەگەر وردببینەوە، ئەوا دەبینین چکۆلە بوون و دابەش بوونی هەر یەک لە دەوڵەتە نەتەوەییە گەورەکانی دونیا بۆ کانتۆن و شار و خۆجێیەتی بەڕێوەبردن، مەترسییەکانی جەنگی گەورە و زەبەلاح بە ئەندازەی بەهێز کەم دەکەنەوە. گەورەیی دەوڵەتی نەتەوەیی هەمیشە مەترسییە لەسەر ئاسایشی گۆی زەوی و بەردەوامی ئەم فۆرمە لە حوکمڕانی بەدەردی دادوەرییەکانی کۆمەڵگا ناخوات و بەهیچ جۆرێک لەگەڵیدا نایەتەوە، سەرباری ئەوەی خودی دیموکراسی لەگەڵ دیموکراتیزە بوونی کۆمەڵگاکاندا لەلای من جیاوازە و هەرگیز پشتیوانی لە دیموکراسی ناکەم، بەڵام دەوڵەتی زەبەلاحی نەتەوەیی دەبێتە مەترسیدارترین هەڕەشە لە خودی ئەو دیموکراسییەی کە تیۆرە دیموکراسی دۆستەکان بە درێژایی زیاتر لە دوو هەزار ساڵە بانگەشەی بۆدەکەن. ئەوە جگە لەوەی کە بەتەواوی لەژێر گوشاری پان ناسیونالیزمی نەتەوەییدا دیموکراتیزە بوونی کۆمەڵگا و ژینگە گەلییەکان تێکدەدات یان ناهێڵێت بە خواستی پێویستی خۆیان گەشە بکەن، هەموو گەشەکردنێکی ناسروشتیش مەترسی گەورەی بۆ مرۆڤایەتی لەپشتە و کاریگەری ژینگەیی خراپ درووست دەکات.

هۆکارێکی تری ئەم مەترسییە لە گەورەیی قەبارەی دەوڵەت و سەرچاوەکاندا فەراهەمدەبێت کە بەرئەنجامەکەی دەکاتە درووستکردنی سوپەر پاوەر و دەرفەتی هاوبەشی نیوان گەلان کەمدەکاتەوە و هەر بەوهۆیەوە چەندین نەتەوە و ئەتنیکی دونیا کە خاوەنی چەندین کولتوور و بەرهەمی ویژدانی بەرزن، لە ناو ئێنتیتییە گەورەکاندا دەتوێنەوە. هەر زەبەلاحی دەوڵەتی نەتەوەیی، پێکهاتە سیاسییە دەوڵەتییەکان پەلکێشی ململانێی هاوتای گەورە دەکات کە ئەگەری لێکەوتنەوەی جەنگی وێرانکارانە و زەبەلاحیان زۆر لێ دەکرێت. لایەنی کەم پێشکەوتنی تەکنۆلۆجیا و پاشەکشەی زانینی زانستی و کاڵبوونەوەی ڕەوشت و کولتوورە مرۆییە بەرزەکان یەکسانە بەو مەترسیەی ناکرێت هیچ مرۆڤێکی ژیر پشتیوانی ئەم داڕزانەی مرۆڤایەتی بکات.

چوارەم؛ گەورەیی ململانێی تەکنۆلۆجیای سەربازی

وتەیەکی باو هەیە، دەڵێت: "ئەگەر بڕی ئەو پارەیەی بۆ کوشتنی ڕەشپێستەکان دانراوە لەچەک و تەقەمەنی تەرخان بکەن بۆ خواردن و ژیانیان، نە ئەوەندە ئاشووب دەبیت نە ئەوەندەش کارەساتی مرۆیی لە ئەفریقادا ڕوودەدات، کەلەوانەیە بەشی چەندین جاری ژیانیان بکات" ئەم وتەیە سادەیە، بەڵام مەترسی گەشەسەندن و ئەو وزەیە پیشاندەدات کە مرۆڤایەتی لە خۆ پڕ چەککردندا خەرجی دەکات. ناکرێت گومان بکەین کە بەشی هەرە زۆری ئەو چەکسازی و بەهێزکردنی جبەخانانەیەی دەوڵەتە بەهێزەکان ناپێویستن و جگە لە بازرگانییەک شتێکی تر نین. لەم هاوکێشەیەدا بزاوتە تیرۆریستییەکان، پێویستییەکی ئێجگار گەورە بۆ گەرمی بازاڕەکە درووست دەکەن، هەر چۆن بەیکدادانی دەوڵەتەکان و شۆڕشی دژ بە ستەمی دەوڵەتە دواکەوتووەکان هۆکارێکی باشن بۆ ساخکردنەوەی ئەم کاڵایانە.

ئەوەی تێبینی دەکرێت بەیەکدادانی دوو دەوڵەت لەمڕۆدا کارێکی ئاسان نییە، بەتایبەت کە پەیوەندی و زانستە دیبلۆماسییەکان زۆر گەشەیان کردوە و هۆکارەکانی پەیوەندیش باش پەرەیان سەندوە. هەروەها گەلانی دونیا بایی ئەوەندە تێگەیشتوون لەبری ململانێی سەربازی باشترە تەواوکاری ئابووری و کولتووری درووستبکەن، چونکە بڕی ئەو بەخشینەی لە دانوستاندنەکانیاندا دەیدەن زۆر کەمترە لەو بەخشینەی لە جەنگەکاندا دەبێت بۆی ئامادەبن.  لەڕێگای تیرۆر و مەترسییەکانی تیرۆرەوە ئەوەندەی تەکنۆلۆجیای دژە تیرۆر بە گەلان و بازاڕەکانی دونیا دەفرۆشرێت و سامانی نەتەوەکان لە ڕێگەی چەکسازی ناپێویستەوە لووش دەدرێن، هیچ بزنسێکی تر جگە لەنەوت و سەرچاوەکانی وزە و پیشەسازی هۆیەکانی گواستەنەوە و گەیاندن هێندە ڕەواجیان نییە. پێویستە دوو خاڵ باس بکەین: یەکەم؛ ئەم پیشەسازییانەی دوایی باسمانکردن خۆیان بەشێکن لە پرۆسەی جەنگە گشتییەکە. دووەم؛ مەبەست لە تەکنۆلۆجیای دژە تیرۆر، تەنیا چەک و تەقەمەنی نییە. ئەگەر بڕوانینە بڕی ئەو سۆفتوێر و داتابەیز و کامێرا و ئاکسێسۆریانەی کە بۆ چاودێر تیرۆر لە وڵاتە ئابووری پێشکەوتووەکاندا ساخ دەکرێنەوە، ئەوا دەزانین کە قەبارەیەکی گەورەی بازرگانی نیودەوڵەتی لە بازاڕی ستراتیژی سەربازیدا درووست کردوە.

ئەم گەشەسەندنە کاریگەری نەرێنی گەورەی هەیە لەسەر پەیوەندییە نیودەوڵەتیەکان و هەروەها لەسەر بەهەدەربردنی وزەی کار و ژینگەی مرۆڤایەتی. بەهۆی پەرەسەندنی کاپیتالیزمەوە لەم کایەیەدا مرۆڤایەتی ڕوو لە کۆتاییەکی ناشایستە دەکات، کەبەشێک لەو فشار و هێزە پێکدەهێنێت کە کاپیتالیزم گەشەی پێدەدات و دەبێتە هۆکار بۆ مەرگی گشتی.

پێنجەم؛ کۆنترۆڵکردنی تەکنۆلۆجیای زانیاری

هەموو کەس بەئاسانی دەبینێت چۆن تەکنۆلۆجیای زانیاری تەواوی جومگەکانی کۆمەڵگای تەنیوە، چۆن ڕۆچووەتە ناو هەموو درزێکی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و لە وڵاتە ئابووری پێشکەوتووەکانیشدا بەشێکی گەورەی کارگێڕی پێکدەهێنێت و تەواوی ژیانی تەنیوە. بەهیچ کلۆجێک نکۆڵی لە گرنگی ئەم پێشکەوتنە ناکرێت، هەروەها نکۆڵی لەوە ناکرێت کە کەرەستەیەکی زۆر سادە و سەرەتاییە بۆ کۆنترۆڵکردنی هەموو جوڵە و ئاراستەکردنی زۆربەی بڕگەکانی ژیان.

نەرێنی ئەم داهێنانە لە دوو بڕگەدا دەبینمەوە، لەلایەک مرۆڤی کەمێک تەمەڵکردوە، ئەوەش بەناچاری. جەنجاڵی و نامۆییەکانی ژیان هەموو کاتە بەسوود و پڕ وزەکانی مرۆڤ داگیر دەکەن، بەبێ ئەم تەکنیکە ناتوانین لە پەیوەندی و ئیدارەی پەیوەندییەکانماندا بەردەوام بین. لەلای دووەم ئەم تەکنیکە ژیانی تاکگەرایی زۆر گەشە پێداوە و مرۆڤەکان لە بەریەککەوتن و نزیکبوونەوە تەواو لەڕاستی ژیان دوور کەوتوونەوەتەوە. دوورکەوتنەوەی مرۆڤ و گرۆکان لەیەکتر، یەکێکە لە پێشمەرجەکانی درووست نەبوونی دادوەری کۆمەڵایەتی. واتە تا ئەندازەی ژیانی تاکگەرایی زیاد بکات، کۆمەڵگا زیاتر لە دادوەری کۆمەڵایەتی دووردەکەوێتەوە. هۆکار و وەڵامی ئەم خاڵەش ئاسانە، چونکە دادوەری کۆمەڵایەتی بە کوشتنی تاکەکان لە گۆشەی گۆشەگیری خۆیاندا نایەتە بەرهەم. دادوەری کۆمەڵایەتی بەتەنیا بریتی نییە لە درووستکردنی ئاشتی کۆمەڵایەتی (بەتایبەت ئاشتی کۆمەڵایەتی پاسیڤ)، دواجار ئەگەر ئاشتی کۆمەڵایەتی یەکێک بێت لە پێویستییەکانی دادوەری کۆمەڵایەتی، ئەوا قەتیس بوونی تاک لە بۆکسی خۆیدا دەرفەتی ئاشتی درووست ناکات، بەڵکو ململانێ دکوژێت، ئەو ململانێیەی بەبنەمای دایلەکتیکی کۆمەڵایەتی درووست دەبێت و خودی تاک و پرسی دادوەری کۆمەڵایەتی پێش دەخات. دواجار دەکرێت بڵێین لەبری بەکارهێنانی بەرفراوانی تکنۆلۆجیا لە کۆنترۆڵکردنی ژیانی خەلکدا باشترە تەکنۆلۆجیا کۆنترۆڵبکرێت لە شێواندنی ژیانی خەڵکدا. بەڵام ئەوەی ڕوو دەدات تەواو پێچەوانەیە و بەبەردەوام ئەویش بازاڕێکی ترە. بەرئەنجام ئەم خاڵە یەکێکە لەو خاڵانەی کە مەترسییەکانی کۆنترۆڵکردنی تەکنۆلۆجیای زانیاری دەیهێنێتە ئاراوە.

زۆر خاڵی تر هەن، بەڵام من لێرەدا دەوەستم و هەڵیان دەگرم بۆ دەرفەتی تر باسیان لێ بکەین، بۆنمونە بانکە جیهانییەکان و خودی بانکەکان و کەرەستەکانیان بارێکی زۆر گرانن بەسەر دادوەری کۆمەڵایەتییەوە، بەبازاڕکردن لە ڕێگای جەنگەکانەوە (بۆ نمونە جەنگەکان هەمیشە دەرفەت بۆ کۆمپانیا و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان درووست دەکاتەوە کە ئیشیان لەو شوێنانە زۆر ببێت کە کاولکاری ڕووی تێکردوون). هەروەها میدیا جیهانی و پاشان ڕیکلام و درووستکردنی ئوستۆرەی تاکی ئازاد و ئازادی بیروڕا لە والاوە بوەستێت. لەڕێگای تیرۆر و جەنگەکانەوە ناوچەکان وێران دەکرێن و دەبنەوە بە سەرچاوە بۆ کارکردنی کۆمپانیا کان و هەڵلووشینی داهاتی نەتەوەکان لەیەک کاتدا.