هاتنە دەرەوە لە قۆزاخە- بەشی دووەم

جیاکاری و جیاوازی

جیاکاری (جیاوازیکردن) زۆر دوورە لە چەمکی جیاوازییەوە، دووەمیان تەواو سروشتییە و سەرچاوەی ئازادی و یەکسانییە. لە کاتێکدا، یەکەمیان (جیاکاری) تەواو دژی ئازادییەکانە و کۆسپی هەرە گەورەیە لەبەردەم یەکسانیدا. جیاوازی نیوان مرۆڤەکان بە ئەندازەیەکە، دەتوانین بڵێین هەموو تاکێک مرۆڤێکی دانسقەیە لەم گەردوونەدا، بەبێ ئەم دانسقەییە ئازادی مانایەکی نامێنێت. بۆ نمونە چونە ناو جڤاتەوە و قبوڵکردنی گرۆ، بەخشینی دانسقەیی تاکە بە پێکهاتەی کۆ، واتە مرۆڤ بە دانسقەیی خۆی هاوبەشی جڤات دەکات. لێرەوە ڕەگەزی سەرەکی هاوبەشیکردن بەهۆی خەسڵەتی جیاوازییەوەیە، ئەگەر جیاوازی نەبێت هاوبەشیکردن مانایەکی نامێنێت. کردەی جیاکردنەوە، لە پرۆسەی جیاکارییدا، جیاوازییەکی دەستکردانەیە بۆ شێواندنی هاوشێوەیی، چونکە لەڕێگای پرۆسەی ئەو شێواندنەوە یەکێتی هاوشێوە جیاوزەکان رێی لێ دەگیرێت و ڕوونادات. بەواتایەکی تر لەڕێگای جیاکارییەوە دەتوانرێت بە ئاسانی گرۆبەندی کارا لاواز بکرێت تا ئەندازەی ئاستەنگ کردنی دەرفەت بۆ ئەگەری درووستبوونی هەر گرۆیەکی کارا، کە دواتر بەڕێگای تر، تاکی هاوشێوەکراو درووست دەکرێت، بۆ جێگرتنەوەی تاکە دانسقە جیاوازە هاوشێوەکان. بەم جۆرەش پێویستی دەست بەسەرداگرتن (کۆنترۆڵکردن) مستۆگەر دەکرێت.

دانایی لە هونەری جیاکاریدا ئەمڕۆ لە ئاستێکی بەرزدایە، ئەویش بە هەڵوەشاندنەوەی هاوشێوەیی سروشتی و دروستکردنەوەی هاوشێوەیی دەستکردی دەستبەسەرداگیراو دەکرێت و چەندین دامەزراوەی زەبەلاح و کەناڵی پەیوەندیکردن لە خزمەت ئەم پرۆسەیەدایە. جیاوازی سروشتی مرۆڤەکان هاوشێوەیە و دەرفەتێکی گەورە دەداتە کردەی ئازاد. کاتێک دان بە هاوشێوەیی ئەم جیاوازییانەدا بنێین، دەتوانین یەکسانی لە نێوان ئەم جیاوازانەدا پێناسەبکەین بە پێی پێویستی جیاوازییەکانیان. ئەم پرۆسەیەش لە کۆی ڕێکخستندا بە ئاسانی جێگای دەبێتەوە، بەتایبەت کاتێک پرۆسەی جیاکاری ڕێگای جێبەجێکردنی نەمێنێت. واتە شێواندنی یەکەمی جیاوزی بەرەو جیاکردنەوە گەشەنەکات یان ڕێگە لە گەشەکەی بگیرێت. ڕێگا گرتن کارێکی سەخت نییە، بەڵکو هاوکاتە لەگەڵ پرۆسەی دەرفەتنەدان بە جیاکاری (دووپرۆسە ئەم کۆسپە لەبەردەمی جیاکاریدا وەکو کێو قوت دەکەنەوە، ئەوانیش شۆڕشی بەردەوام و کاراکردنی تێگەیشتنە). هەرکات ڕێگا لە جیاکاری گیرا بەشێوەیەکی سروشتی دەرفەت بە یەکسانی جیاوازەکان دەدرێت لە مەودای ئازادییەکانی خۆیاندا بەپێی پێویست یەکسان بن، کە ئەوەش بۆ سروشتی هاوشێوەیی جیاوازی تاکەکان دەگەڕێتەوە. لە کۆمەڵگای سروشتیدا ئەم خاڵە و ئەم پرۆسەیە هەرگیز ڕووداوێکی نامۆ نابێت، بەڵام لە کۆمەڵگای ناسروشتیدا، کە بەداخەوە زۆربەی هەرە زۆری کۆمەڵگاکانی ئەمڕۆی مرۆڤایەتی لەوەی دووەمن، هەمیشە نامۆیە.

حوکمە ئایینییەکان هەموو دەخزێنە نێو شوناس و پۆلێنی ناسێکیولارەکان و هەموو سیستەمی کاپیتالیزم و کاپیتالیزمی دەوڵەتی و ڕێبازەکانی لیبرالیزم تەنانەت سۆشیالدیموکراتەکانیش دەخزێنە بازنەی ئەو جۆرە لە سێکیولاریزم کە ناتوانێت پەراوەی دادوەرییەکی کۆمەڵایەتی بکات بەدوور لە سەرکوتی ئازادی و شێواندنی هاوشێوەیی سروشتی لە نێوان مرۆڤەکاندا. زۆربەی جارەکان نمونەکانی ئەم سێکیولاریزمە، بە هاوشێوەی حوکمە ئایینییە خەیاڵییەکان خۆیان ئارایش دەکەن، بەتایبەت ئەو دەمانەی خۆشگوزەرانی لە پانتاییەکی جوگرافیدا بەجۆرە ژیانێکی یۆتۆبی بەرهەمدەهێنن. ئەمەش لەکاتێکدایە کە بەرئەنجامی بێدادییەکی بێ ئەندازە لە پانتاییەکی جوگرافی تردا ئاگایانە هاتووەتە بەرهەم و هەر بەوجۆرەش بەڕێوە دەچێت.

ئایین و کاپیتالیزم لەسەر دنگەی جیاوازیکردن دەژین، هەر سیستەمێکی تریش پشتی بەم جیاکارییە بەست دەگەڕێتەوە بۆ هەڵگرتنی شوناسی یەکێک لەم دوانە. ئایینەکان هەمیشە لەسەر جیاکردنەوەی مرۆڤەکان دەتوانن هەبن کاتێک کە لە نێوان بێ ئیمان و ئیمانداردا بەشیان دەکەن. کاتێک دەتوانن هەبن کە بە بەرەیەک بڵێن چاک و ئەوەی تر خراپ، بەرەیەکی سەر بە خوا و ئەوی تر دژ بە خوا. لەم پێڕستەی پۆلێنی خۆیاندا پلەی بەراوردکارییان بۆ درووست دەبێت، لە پێناوی پاراستنی جیاکاریدا. مانەوەی ئەم جیاکارییە داینەمۆی گەڕی بازاڕ و بزنسی ئایین و ئایینزاکانە. ئەگەر هەموو مرۆڤەکان سەر بەیەک بەرەی ئایینی بن یان سەر بە هیچ بەرەیەکی ئایینی نەبن، ئەوا ئایینەکان نامێنن و لەکار دەکەون! بۆیە بەردەوام بۆ مانەوەی خۆیان دەبیت جیاکاری نوێ بونیاد بنێن یان بگەڕێنەوە بۆ جیاوازییە مێژوویی و هەنووکەییەکان تا بتوانن جیاکاری کارای لێوە دابتاشن تەنانەت ئەگەر لەناو خودی ئایین و ئایینزایەکی تایبەتیشدا بێت. بۆ نمونە ئیسلام کێشەی لەگەڵ نا ئیسلامدا هەیە، لەناو ئیسلامیشدا کێشەی زۆر لە نێوان ئایینزاکانی ئیسلامدا هەیە. بەهەمان شێوە لە نیو کرستیانەکان و لە نێو بیروڕا ئایینییەکانی تردا. لە دونیای سیستەمی کاپیتالیستیدا جیاکاری بنەمای هێشتنەوەی ململانێکانە، کە بەهۆیەوە نا هاوسەنگی درووست دەبێت و لە ناهاوسەنگیدا بازاڕ دەتوانێت بە زیندوویی بمێنێتەوە و نەگاتە دۆخی فرەیی یان تێربوون. بەو جۆرە خودی بیری لیبرالیزم و/یان سیستەمی کاپیتالیستی وەبەرهێنان لە جیاوازیدا دەکات بە گۆڕینی بۆ جیاکردنەوە یان جیاوازیکردن ئەوەش لە ڕێگای شێواندن و کۆسپ خستنە بەردەم هەموو جیاوازییە سروشتییە هاوشێوەکان. چونکە هەمیشە هاوشێوەییەکانی جیاوازی دەرفەت و پانتایی ژیانی هاوبەش و هاوشێوەیی درووست دەکەن.

بەم جۆرە هەردوو تەوژم کە لە ململانێیەکی گەورەدان، ململانێکەیان لە جەوهەرەوە دێتە دەرەوە و دەبێت بە ملمملانێیەکی ڕووکەش. بەتایبەت کە هەردووکیان لە ستراتیژێکدا یەکدەگرن بریتییە لە درووستکردنی جیاوازی. هەریەکەیان بە جۆرێک کاری بۆ دەکات و بەکاریدەهێنێت بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی خۆی کە زۆری جیاواز نییە لە ئامانجەکانی هاوتاکەی. ناکرێت ئێمە لێرەدا قیرسیچمەیی بکەین و باوەڕمان وابێت ئەم ڕەوتانە سوود لە جیاوازییە سروشتییەکان وەرناگرن، بە پێچەوانەوە ئەوان زۆرترین سوودی خۆیان لە وەبەرهێنانی ئەو جیاوازییە سروشتیانەدا دەدۆزنەوە. بە پێچەوانەی ئێمەوە کە چکۆلەترین جیاوازی نێوانمان زۆر بە ئاسانی لێکترمان دووردەخاتەوە و ناهێڵێت درک بە هاوشێوەییەکانمان بکەین. ئەمەش یەکێکە لە نهێنییەکانی ساردبوونەوەی چەمکی شۆڕشگێڕی لەلای ئەو تاکانەی کە بەهۆی جیاکاریی و پرۆسەکانی سەرکوتی ئازادی و بێبەشکردنەوە دەچەپێنرێن.