هەرجارەی باسێك/ ژمارە (٢٤) بەشی دووهەم

قەیرانی پیرۆزکردن و شکستی سەربەخۆیی ویستی ئازاد

بەشی دووهەم

باسی سەرەکی دووهەم: شکستی سەربەخۆیی ویستی ئازاد

سەربەخۆیی ویستی ئازاد؛ هەستێکی بەهێزی ویستێکی بڕیاردەرانەیە، کە مرۆڤ سەربەخۆیانە دەخوازێت و دوا بڕیار دەدات بۆ گرتنە بەری ئەو ڕێگا و پێشهاتانەی دەیگەیەنن بە ئامانجێكی خوازراو کە بە ویستی خۆی هەڵیبژاردوون. سەربەخۆیی ویست چەمێکە بۆ هەڵگرتنی ئاکامەکانی بڕیار و بەرپرسیارێتی لە بیرکردنەوەی بڕایردەرەوە سەرباری ئەوەی کە لە کۆی بزوێنەرەکانی ترەوە پەیدا دەبێت. ویستێکە وابەستەیە بە پێویستی و تواناییەوە بۆ گەیشتن بە ئامانجە خوازراوەکان. جا ئەو خوازراوە ئەنجامی داوایەکی سروستی و فیزیکی بێت یان ئەنجامی تێگەیشتن و ئەندێشەمەندی بێت. هەردووکیان پێکەوە و بە جیاجیاش دەکەنە (پێویستی). لێرەوە تێدەگەین کە سەربەخۆیی ویست خودی شێوگی ئازادانەی ویستەکە وەك بەرهەمی بزوێنەرەکانی تر درووست دەبێت. هەر بەهۆی ئەو بزوێنەرانەی تریشەوە بەهێز یان لاواز دەبێت. لێرەوە تێدەگەین کە چەند بکۆشین و هەوڵبدەین سەربەخۆیی ویستی ئازاد، سەربەخۆیی و ئازادییەکانی ڕێژەیین و لە ئاستێکی ڕەهادا نین. لە هەمان کاتدا گەر ویستێك بەڕێژەیەکی زۆر بەرز سەربەخۆ بێت، ئەوا لەبەر ئەوەیە کە بزوێنەرەکەی (خودی مرۆڤ)ـەکە خۆیەتی زیاتر لە هەر پاڵنەرێکی دەرەکی تر. لێرەدایە مرۆڤ دەکەوێتە بەردەم هەڵبژاردنەکان لە بڕیارەکانی خۆیدا! هەر کات مرۆڤ توانی لە سەر ئەگەرەکانی بەردەمی بە ڕەخنەوە بوەستێت دەتوانێت بەڕێژەیەکی بەرز دەست بە سەربەخۆیی ویستی ئازادی خۆیەوە بگرێت، بەرپرسیاریش بێت لە هەر بژاردەیەك کە دەیکات.

کەمێك لەسەر ئەم پرسە دەوەستین! ئەگەرەکانی هەڵبژاردنی هەر کردە و هەڵوێستێك کاتێك لە دوو زیاتر دەبن، ئیدی مرۆڤ دەتوانێت ئەگەر و هەڵبژاردنی تریان لێ درووستبکاتەوە بە پێی بۆچوونی خۆی و بە پێی ڕەخنەگرتنی خۆی لە ئەگەرەکان. جاریش هەیە هەڵبژاردنەکانی مەرجدار دەبن، بە سەربەخۆیی ویستەکەیەوە. سەربەخۆیی ویست لە هەڵبژاردنی ئەگەرە فەراهەمەکانیشدا بێ کاریگەری نامێنێتەوە، بەشێوەی ڕاوچییەکە کە پەنجەی لەسەر پەلەپیتکەبێت و ڕوانگەی لە سێرەدا بێت بۆ هەر دەرفەتێك کە پیاچوونەوە ڕاگەیەنێت. ئەو دۆخەش نائارامییەکی تەواو درووست دەکات، دۆخێکی شڵۆقە مرۆڤ تا سەر لەوانەیە نەتوانێت لەو دۆخەدا بمێنێتەوە. یان کەمن ئەوانەی دەتوانن ڕەخنەگرانە بەردەوام لەو دۆخەدا بژین و چاودێری چواردەوری ڕووداوەکان بکەن تەنانەت گەر بژاردەی خۆشیان بن. ئەم جۆرە لە مرۆڤی بزۆك و دەروون ناجێگیر لە مێژووی خۆیاندا دەکەونە بەردەم چەندین دووڕێیان لە نێوان بژاردە و چاوەڕوانیدا، هەمیشە بژاردەی باشترین دەکەن، بەڵام بە گومانەوە. هەمیشە ڕاڕان لەسەر بژاردەکانیان و لە چاوەڕوانیدان، چونکە دڵنیان لەوەش باشتر هەیە. ئەم دۆخە لەیەك کاتدا قەیرانیشە و دەرفەتیشە! مرۆڤی داهێنەر و مەزن لەنێو ئەمانەدا نەبێت درووست نابێت، لە نێو ئەمانەشدا ئەوانە دەتوانن بگەنە مەزنی کە بەشە قەیراناوییەکان دەگۆڕن بۆ دەرفەت. کارێکی گرانە، بەڵام مەحاڵ نییە، خۆ ئەگەر مەحاڵ بوایە ئەوا، چەندین ملیۆن ساڵ لەمەوپێش ئەم مرۆڤەی ئەمڕۆ شکستی دەهێنا یان لەوانەبوو مێژوو تەنیا مێژووی سروشت بێت.

تاکە دەرباز بۆ مرۆڤی ڕەخنەگر، تا بکەوێتە ڕێگایەکی کرداری و لە ڕاڕایی دەرباز ببێت، دوو پێویستی گەورەن: یەکەم؛ ئاستی هەڵسەنگاندنی زانستی و سیستەماتیك لە خۆیدا بەهێز بکات. دووهەم؛ ئاست و توانای بڕیاردانی بەرپرسیارانە گەشە پێبدات. هەریەکێك لەم دوو ڕێگایە کۆمەککارێکی گەورە دەبن بۆ دەربازکردنی مرۆڤی ڕەخنەگر لە دۆخی ناکارایەوە بۆ دۆخی کارایی. لە دواجاردا بە وردی لەسەر ئەم دوو کەرەستەی دەربازبوونە دەوەستین و ئیستا دەگەڕێینەوە بۆ لای ئەوانەی کە بە ئەندازەی جیاجیا لە ویستیاندا سەربەخۆن و ڕێژەی سەربەخۆییان لە نێوان هیچ و زۆردا چۆن دەگۆڕێت.

یەکەم: سەربەخۆیی ویستی ئازاد و زانین؛ مرۆڤ لە بژاردەکانیدا ناچارە پشت بە ئاکامە پێشبینیکراوەکان ببەستێت، تەنانەت ئەگەر بژاردەیەکیش بێت بۆ لە کۆڵکردنەوە! ئاکام بەر لە کردەی هەڵبژاردنی بژاردەیەك پێشبینیکراوەییە، واتە تەنیا لە وێنادا ئامادەیە! پێشبینیکردن، دەتوانین بە دوو جۆری سەرەکی پەڕگیر کورتی بکەینەوە: پێشبینییەك کە پشت بەباوەرێك دەبەستێت وابەستەی پێشبینی کەسێکی بە تواناترە لە زانیندا، وەك ئەو بژاردەیەی سەرکردەیەك دەیکات و سەرکردایەتیکراوەکانی بەدوای دەکەون. یان ئەو بژاردەیەی بەڕێوەبەرێك و ئەفسەرێك دەیکەن و بەڕێوەبراوەکان و سەربازەکان ناچارن بە پێی یاسا و سیستەم دوایان بکەون. ئەم جۆرەیان لە پێشبینی و وێنا وابەستەی سیستەم و کەسێکە کە بڕیاری لێدراوە بە تواناتر و زاناترە. هەرچی جۆری دووهەمە ئەو جۆرە لە پێشبینییە کە ئەنجامی لێکدانەوەی زانراوەکان مرۆڤ دەیکات و بە پێی دراوەکانی زانیاری دەزانێت ئاکام بە کوێ دەگات و هەر بە پێی ئەو شیکردنەوانەش بڕیار دەدات چ بژاردەیەك هەڵبژێرێت. دوا جار پێکهاتەی ئاوێتەش لەم دوو جۆرەی پێشبینی و ئاکامبینی درووستدەکرێت. بەگشتی دەتوانین بلێین؛ مرۆڤی خاوەن زانیاری ئاراستە ڕەخنەیی، کەمتر دەتوانرێت پێشبینی ئاکامەکانی بەسەردا بسەپێنرێت. بۆ نمونە؛ ناتوانین بەئاسانی پێی بلێین: "خەباتی ئێمە خەباتێکی سەرکەوتوە و ئایندەمان ڕوون و ڕەوایە"، ئەم ڕستەیە لە دروشمکاری کاتێك دەتوانێت ئەو کەسە بهێنێتە ناو خەباتی تۆوە ئەگەر لەگەڵ لێکدانەوە زانستییەکانی خۆیدا بگونجێت. بە گشتی کەمی ڕێژەی ئەم تواناییانە لە کۆمەڵگای دواکەوتوودا دەرفەتێکی ئاسانتر دەداتە دەسەڵات و بزاوتەکان کە لەگەڵ هەبوونی هێزدا بتوانن ئاراستەی زۆرینەی خەڵك بکەن. کەچی لە کۆمەڵگایەکی زیندوودا ئەم پرۆسەیە بە ئاسانی ناچێتە پێش. لە سەدەی ڕابردوودا وڵاتانی ڕۆژئاوا تا ڕادەیەك لەسەر بنەمای باڵادەستی هەژموونی بەڵگەی زانستی بەئاسانی بەڕێوە نەدەبران و کارلێکی فراکسیۆنە کۆمەڵایەتییەکان گەلێك بەهێزتر و گەورەتربوو بۆ گۆڕانکاری لە ئەمڕۆ، تەنیا بۆ نمونە.

دووهەم: سەربەخۆیی ویستی ئازاد و ئەزموونکردنی شکست؛ ئەزموون و شکست لە ساواییەوە لە پێكهاتەیەکی دەروونیدا کەڵەکە دەبێت. بۆ نمونە؛ ئەگەر، بتوانیت بەرنامەیەك داڕێژیت بۆ پەروەردەی نەوەی نوێ (هەر بەرنامەیەك بێت)، بە جۆرێك زۆرینەی کاتەکانیان لە چوارچێوەیەکدا لەدەستی تۆدا بن، ئەوا بە ئاسانی دەتوانیت لە داهاتوودا ئەو نەوەیە بەو شێوەیە بەڕێوەبەریت کە بەرنامە پەروەردەییەکەت بۆی ئامادەکردوویت. ئەم یەك دوو دێڕە زۆر دانایی تێدا نییە، بەڵکو لای زۆرێك لە خەڵك زانراوە. ئەوەی بۆ ئێمە گرنگە کاریگەری پەروەردەیە، کاریگەری ئەزموونکردنیی شکستە کە چۆن سەربەخۆیی ویستی ئازاد توشی شکست دەکات. پەروەردەیەك تەژی بێت لە سەرکۆنەکردن و پاسیڤ کردن، پەروەردەیەکی تر لە پیرۆزکردن، دانەیەکی تر لەسەر شێوگێکی ملکەچی بۆ ژیان و دەسەڵات ڕامان بهێنێت، نەخێر دانەیەکی تر تەڵقینمان بکات و پرسیارمان لە بیربەرێتەوە و ئەوەی تریان بەردەوام یەك وێنەی سەرکەوتن و یەك وێنەی سەرۆك و یەك وێنەی جوانیمان پێ ببەخشێت بێگومان ناتوانێت سەربەخۆیی بە ویستێکی ئازادانە گەشە پێبدات کە مرۆڤ بۆخۆی خۆی بێت، ئەمەش ئەو پێشبینییەیە کە پێمان دەڵێت ئێمە دووچاری شکستی بەردەوام دەبینە، گەر ئێستاش نەبێت  هەرکاتێكی تر. بێگومان شکست چارەنووسی هەتا هەتایی ئێمە نییە، بەڵام کاتێک بتوانین لە فۆرمە باوەکانی کار و قوربانی خۆمان ڕزگار بکەین. لێرەدایە ئەزموون و شکست کاریگەری گەورە لەسەر ویست درووست دەکەن. کاتێك مرۆڤ لە قۆناغە سەرەتاییەکانی ژیانی خۆیەوە بەردەوام شکست و سەرکۆنەکردنی ئەزموون کردبێت، ئەوا ئەو ئەزموونە بونیادێکی پێچەوانەی ئازادی و سەربەخۆیی بە ویستی تاك دەبەخشێت. چاککردنەوەی ئەم تاکە دەبێت ئەزموونێکی سەرکەوتوو ببینێت بۆ ئەوەی بتوانیت بگەڕێتەوە دۆخی خۆ بوون. خاڵێکی گرنگ کە نامەوێت بەسەرماندا تێپەڕێت، گەڕانەوەیە بۆ پیرۆزی (پیرۆزی) ئەو بەڵایەیە، کە چارەنووس لە مرۆڤی ئاوا کەوتوودا، مرۆڤی بێ ویست و کەم توانادا هەمیشە بە هیوایەکی خەیاڵی یان گێلکردنێکی مەبەستدارەوە گرێ دەداتەوە. ئەوەی ئەم پرۆسەیە دەیکات، مرۆڤێکی بێ ویست (بێ ئیرادە) دەهێنێت لە پای کەمزانی و کەرامەتە بریندارەکانیدا ویستێکی پیرۆزی پێدەبەخشێت و دەیکاتە کۆڵێك لە هیوا، بەڵام بێگومان لەگەڵ کەوتندا تێکڕای ئومێدەکان لەگەڵی هاڕە دەکەن. ئەزموونی ترمان زۆرە و داهاتووشمان پڕ دەبێت لەم ئەزموونانە، باشترینیان ببینە کە (بەناو ڕیفراندۆمەکەی هەرێمەکەی مەسعود بارزانی) بوو.

سێیەم: سەربەخۆیی ویستی ئازاد و بەڕێوەبردنی مەترسی؛ لەڕووی کردارەوە تێکڕای کردەکان تەنانەت ئەگەر کاردانەوەش بن پشت بە بڕیاردان دەبەستن. خودی هەر بڕیارێكیش گرێدراوی مەترسییە پێشهاتوەکانە! مرۆڤ کاتێك بڕیاردەدات ببێتە شۆڕشگێڕ یان شۆفێر یان نانەوا... مرۆڤ کاتێك بڕیار دەدات وەڵامی پرسیارەکانی تاقیکردنەوە بداتەوە یان پەڕەکانی بە سپێتی پێشکەش بکات...تاد. ئەوکاتانەیە دەکەوێتە بەردەم مەترسییەکانی بڕیارەکەی، ئەم بڕگەیە تەواو وابەستەیە بە توانای پێشبینیکردنەوە! سێ جۆری سەرەکی لە بەڕێوەبردنی مەترسیمان بۆ دێتە پێش: مەترسی بەرز، هەمیشە قازانج و زەرەر تێیدا زۆر بەرزن. مەترسی نزم، هەمیشە قازانج و زەرەر تێیدا نزمن. هەروەها دڵنیایی، کە تێیدا مەترسی نییە، ئەشێ قازانجێکی دیاریکراویش نەبێت. لەوانەیە گەر سەرزارەکی سەیری ژیان بکەین، بڵێین ژیان بە دڵنیاییەوە خۆشترە ئیتر بۆ مەترسی بگرینە بەر؟! لە ڕاستیدا، دۆخی دڵنیایی یان ئەنجامی خۆ بەدەستەوەدان پەیدا دەبێت، یان ئەنجامی زانینی هەموو دوورییەکانی داهاتوو پاشان دیاریکردنی بژاردەیەك کە مرۆڤ دڵنیا دەبێت لە ئاکامەکانی بژاردەکەی. ئەوەی دووهەمیان زۆر بارێکی نمونەیی یە، بۆیە لێرەدا گرنگە لەسەر خۆبەدەستەوەدان ڕوونکردنەوەیەك بنووسین؛ دۆخی خۆ بەدەستەوەدان دۆخی قازانج نییە، بەڵکو دۆخی زەرەرێکی هەڵبژێردراوە! دۆخێکە لە پێناو مانەوە بە کەمترین ئاستی دەستکەوتەوە، هەندێ جار تەنیا مەمرە و مەژی و بێمافیش دەگرێتەوە، یان تواندنەوەی شوناس و خۆدانە دەست سیستەمێك دەگرێتەوە کە تەنیا بە هەڵەتاو نەبێت هیچ ڕەواییەکی تێدا نادۆزرێتەوە. لەم بڕگەیەدایە ستراتیژەکانی هەڵبژاردنی مەترسی بە پێی ئامانجەکەت دیاری دەکات تۆ دەتەوێت بگەیتە کوێ.

چوارەم: سەبەخۆیی ویستی ئازاد و متمانە بە توانایی (جۆری ستراتیژ)؛ جگە لە ستراتیژ و بەڕێوەبردنی مەترسی مرۆڤ کاتێك بە دوای ویستی سەربەخۆ و ئازادی خۆیدا دەکەوێتە دۆخی بڕیاردانێکەوە، دەگەڕێتەوە بۆ تواناییەکانی، تواناییەکان لە دەرەوەی زانین و ئەزموون، بەڵام بەدەرنین لە پێشبینی کردنی کاریگەری ئەو تواناییانە لەسەر ئاکامەکانی داهاتووی بڕیار. تاکە کەسێك کە دێت و بڕیار دەدات بژاردەیەك بگرێتە بەر و بەشێك بێت لەو بژاردەیە بەکەمێك لە هەڵوێستەوە دەتوانێت بان تواناییەکانی خۆی بکەوێت، یان کەمێك لە تواناییەکانی بهێڵێتەوە بۆ ئەو بەشە تاریکە پێشبینی نەکراوەی بڕیارەکەی. لێرەدا گەر تێبینی بکەیت لەمەڕ تواناییدا مرۆڤ دەکەوێتە بەردەم داناییش. چونکە بەهۆی داناییەوە دەتوانێت تواناییەکانی خۆی لە کات و شوێنی گونجاودا بە باشی ئاراستە بکات. هەلبژاردن لە نێو بژاردە جیاوازەکانی بڕیاردا مرۆڤ وا لێ دەکات ستراتیژی بێتوانایی هەڵبژێرێت یان ستراتیژی کارکردنی تواناییەکانی خۆی یان ستراتێژێك هەڵبژێرێت کە تواناییەکانی خۆی کەنار بگرێت. بۆنمونە ئەم ستاتیژانە وا بەستە بە بوونی کۆمەڵایەتی و جێکەوتی کەسەکەوەن. مرۆڤ کەم توانا بێت یان زۆرتوانا، ئەگەر جێکەوتی کۆمەڵایەتی لاواز بوو یان بەهێز بوو بژاردەکانی دەگۆڕێن. مرۆڤ هەیە لەڕووی تواناییەوە بەتەواوی بە توانا هەژمار دەکرێت، بەڵام لە هەڵوێستدا خۆی جیادەکاتەوە لە تواناییەکانی و وەك پێویست لە ئاستی ویستێکی سەربەخۆی خۆیدا بەکاری ناهێنێت، چونکە ئەو خۆی شوناسی تواناییەکانی خۆی نازانێت یان بیشیانزانێت نایەوێت بەکاریان بهێنێت یان بەگەڕیان بخات. ئەم مرۆڤە بە بێ دابڕاندن لە شوناسی خۆی و پێبەخشینەوەی شوناسێکی تر ناتوانێت تواناییەکانی بەگەڕ بخات. بۆیە ئەگەر (ستار ناوێك) لە کۆمەڵگادا تواناییەکی دیاریکراوی هەبێت (بەهێز و ئەرێنی) بەڵام لە چوارچێوەیەکی شکستخواردوودا پێناسەکرابێت، ئەوا ئەم (ستار ناوە) داببڕین لە خودی جێکەوتی چینایەتی و کۆمەڵایەتی خۆی، ئەوا دەتوانین ناوی قارەمانێکی پێ ببەخشین و تواناییەکانی لە ژێر شوناسێکی تردا پێناسەبکەینەوە. لەو دەمەدا ستارمان ڕزگار نەکردوە، بەڵکو ستارمان فۆرمات کردوە و سەرلەنوێ پێناسەمانکردوەتەوە ڕۆڵێکی ترمان پێ بەخشیوەتەوە. سەرئەنجام دەتوانین تواناییەکانی بۆ "شتێکی پیرۆز" بەگەڕ بخەین.

پێنجەم: سەربەخۆیی ویستی ئازاد و جێکەوتی کۆمەڵایەتی و چینایەتی؛ چوارچێوە (باوندەری) کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکان ئەو سنوورە دیاریدەکەن یان ئەو بواری بەرامبەرە دیاری دەکەن کە لە نەخشەی هەر مرۆڤێکدا هەیە. مرۆڤ بە پێی سەربەخۆیی ویستی ئازادانەی خۆی (خاڵی یەکـەم) دەریدەخات تا چەند دەتوانێت ئەم سنوورانە ببڕێت و بیانبەزێنێت. هەندێ توانایی سەیر لە مرۆڤدا هەیە کە دەتوانێت بەشێکی باش لەم سنوورە کۆمەڵایەتی و ئابووریانە ببەزێنێت و ئەوەی خۆی ویستێتی جێبەجێی بکات. جاریش هەیە سیستەم دێت ئەم کارە دەکات، تەواوی تاکەکانی کۆمەڵگایەك دادەڕووتێنێت لە ویستەکانی خۆی و لە چوارچێوەیەکدا ویستێکی گشتی و گەلییان پێ درووستدەکات بۆ ئەوەی بەو ئاراستەیە بگاتە ئامانج کە سیستەمەکە دەیخوازێت. هەموو مرۆڤێك جێکەوتێکی کۆمەڵایەتی خۆی هەیە، لەو جێکەوتە کۆمەڵایەتییەوە سنوور و چوارچێوەکانی سەرکێشی و تێپەڕاندن دیاریدەکەن، بەهەمان شێوە بۆ جێکەوتە ئابوورییەکانی. لە نمونەیەکی چکۆلەدا چوارچێوەی ژیانی تاكێك کە (دایك یان باوك) بێت، ڕۆڵی بەرپرسیارێتی کەسەکە دەگۆڕێت بۆ ئەوەی سەربەخۆیی ویستی ئازادانەی خۆی پەراوە بکات. بەهەمان شێوە ئازادی بۆ هەموو چینەکانی کۆمەڵگایەك ئامادە نییە و بەسەراپاگیریش بۆ کۆی کۆمەڵگای مرۆیی. لە سادەترین نمونەدا ئایا ئێراقی و ئەفغانییەك وەك ئەڵمانی و فەرەنسییەك ڤیزەیان پێ دەدرێت و ئازادن لە گوزەرکردن بە جیهاندا؟ بێگومان نەخێر. ئەگەر ئەمە دابەشبوونێکی چینایەتی جیهانی بێت بەهەمان شێوەیە لە کۆمەڵگایەکی چکۆلەی چەند سەد خێزانیشدا دابەشبوونەکە هەیە. چارەسەرکردنی ئەم بەشەی ویست، وابەستەیە بە مرۆیی بوون و ژیاندۆستی سیستەمەوە. کاتی ئەوە نییە لێرەدا هیچی لەسەر بڵێین.

شەشەم: سەربەخۆیی ویستی ئازاد و بڕی هێز، شوناس و پێگەی بوون؛ هێز دەگەڕێتەوە بۆ خودی مرۆڤەکە وەك ماتە وزەی تاك سەیر دەکرێت، بۆنمونە خەسڵەت هەن هێز دەبەخشن زیرەکی (٨٠%)ی پەیوەندی بە بۆماوەوە هەیە! هێزی ماسوولکەیی! هەرجۆرێکی تر بێت لە هێز! شوناس؛ ئەمیش کاریگەری خۆی هەیە، بۆ نمونە لە گێتۆیەکی ڕەش پێستەکاندا یان جوولەکانی ئەوروپای پێشتردا شوناس گەورەترین کاریگەریی هەیە کە زۆرجار بەربەستە چینایەتی و کۆمەڵایەتییەکان تێدەپەڕێنێت. شوناسی کوردبوون بۆ زۆر کەس جیاوازی لە نێوان سەرمایەدارێك و دەرۆزەکەرێکدا ناهێڵێتەوە، با تا ئەوپەڕی سنوور دژ بەیەکیش بن. تواندنەوە بەهۆی شوناسەوە یەکێکە لەو هۆکار و کەرەستانەی هێز دەبەخشێتە تاك بۆیە ئەم هێزە بەخشراوە سەربەخۆییەکانی سنووردار دەکات، سەربە گرۆی دەکات، بەڵام ئەشێ گرۆ سەبەخۆیانە ویستێکی دەستەگەرایی ئازادی دروستکردبێت. لەم شوناسەوە دەپەڕینەوە بۆ پێگەی بوون! مرۆڤ چۆن بوونی خۆی پێناسەدەکاتەوە، وەك کەسێك سەربە شوناسێك یان کەسێك سەربەخۆی! جار هەیە سەربەشوناسێك بەرامبەر بە شوناسەکانی تر هێز دەبەخشێت و هێزیش سەربەخۆیی ویستی ئازاد ((لەبیرمان نەچێت ئەو پرسیارە بکەین، ئایا ویستەکە ویستی ئازادی کەسێکە یان بەسەریدا سەپێنراوە و لە ناو گرۆدا ئەو کەسە تواوەتەوە)). ئەی ئایا مرۆڤ بوونی خۆی لە سەنتەر بوونی خۆیەوە پێناسەدەکات، واتە من لێرەدا ئەم خواستەم بۆ ئەم پرسەی ژیان هەیە، کەواتە ئەوە منم بڕیار دەدەم چۆن ژیانێك وێنا دەکەم، نەك چۆن وێنایەك ژیانی من بەڕێوە دەبات. بێگومان ئەم ئاراستەیە هیچ سیستەمێك دڵخۆش ناکات کە ئامانجی کۆنترۆڵکردنی ویستی ئەوانی تر بێت، کە لە بنەڕەتەوە شێوەیەك لە ژیان یان سیمبوڵ یان سەرۆك یان هەرشتێکی ناگشتی و/یان سەرمەدی و هەمیشەیی پیرۆزکردبێت. بۆیە پێکەوە باسی هێز و شوناس و پێگەی بوونمان کرد، چونکە لەگەڵ یەکتردا پەیوەندییەکی تەواوکاری گرنگ و گەورەیان هەیە و بێ یەکتر باس ناکرێن.

حەوتەم: سەربەخۆیی ویستی ئازاد و چێژ بینین لە ئازادی و سەربەخۆیی؛ فەیلەسوف و دەروونزانی مەزنی جیهانی ئەیریك فرۆم زۆر بە جوانی ئاسۆکانی چێژ بینین لە ئازادی ڕوون دەکاتەوە. بە تایبەت لە کتێبی  (هەڵهاتن لە ئازادیدا) کە بەزمانێکی زۆر سادە و جوان ساڵی ١٩٤١ نووسیویەتی. ئەوەی دەمێنێتەوە خودی سەربەخۆییە، بە تێگەیشتن لە پیرۆزکردن، لە خودی سەربەخۆیی دەتوانین زیاتر تێبگەین. مرۆڤێك لە ناخی خۆیدا ئەنجامی زانین و دونیابینییەکی فراوان نەتوانێت سەربە خودی خۆی بێت هەمیشە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی سەر بەشتێکی بەهێزتر بێت لە دەرەوەی خۆی، ئەو دەم لە وێوە دەست دەکات بە خۆ تواندنەوە لە ناو ئەوی تردا، ئەوانەی کە دەتوێنەوە لەو بەهێزەدا بەدەگمەنیان دەتوانن ببنە بەشێك لە پێکهاتەی بەهێزەکە. چونکە لە کولتووری بەهێزدا هەموو بەشە نوێکان کە دێنە ناوەوە خەسڵەتی بەهێزەکە وەردەگرن و بەهێزەکەش تەنیا ئەوەی دەیەوێت لە خەسڵەتی ئەوان وەردەگرێت بۆ خۆ بەهێزکردن. کاتێك ئەوانەی دەچنە ناو بەهێزەکەوە دەتوانن پارێزگاری لە بوونی خۆیان بکەن، ئەگەر بتوانن بەشەکولتوورێك پێكبهێنن (لە لاوازی کولتووریشدا ئەمە کەمێك ئاستەمە) . ئینجا ئەم مرۆڤە تواوەیە، خەسڵەتی خۆ لەدەست چوە (یان ئەشێ لە بنەڕەتەوە خەسڵەتی خۆی هەر نەبووبێت، ئەنجامی نەزانین یان کەم زانین) هەرگیز ناتوانێت بۆ نمونە ڕێکخراوێکی سەربەخۆ یان جڤاتێکی سەربەخۆ یان دەوڵەتێکی سەربەخۆ درووست بکات. ئەم درێژبوونەوە سایکۆلۆجییە لە بارستەبوون و هەڵچنرانی نا سەربەخۆیی تاکەکانەوە بەرئەنجام دەبێت. دەبینیت مرۆڤی شکستخواردوو لە سەربەخۆیی ویستی خۆیدا پەنا دەباتە بەر هەر هێزێکی بێگانە، یان هەر ئەزموونێکی سەرکەوتووی تر و ناتوانێت ببێتە بەشێك لێی بەڵکو تەنیا دەتوانێت بۆی بەکار ببرێت (هەر چۆن هەبوون ئەزموونی ئێرانیان بە سەرکەوتوو دەزانی، یان ئیخوانی میسر و هەن شێوگە ژیانی سۆشیالدیموکراتەکانی ئەوروپاییەکان و هەن ئەزموونی ڕۆژئاوای کوردستان و هەن میتۆدی ئیسرائیل...تاد) ئەمانەی باسمانکردن بێگومان لەیەك ناچن، بەڵام لە شێوەی خۆ بەدەستەوەدان بۆیان تاكی شکستخواردوو لە سەربەخۆییدا دوو چاری دەبێتەوە. لە نمونە جوانەکاندا مرۆڤ بۆ ماوەیەکی دیاریکراو دەتوانێت بەهۆیانەوە ئارایشێك بە خۆی بدات، بەڵام لەبەر خۆ نەبوون لەبەر شکستی ویستی بنەڕەتی تەنیا توانەوەی پێ دەبڕێت و لە ناو تواوەشدا ناتوانێت ببێتە یەکێك لە پێکهاتەکانی خەسڵەتەکەی.