هەر جارەی باسێک (١٤) ساخبوونەوە لەگەڵ ئیسلام!

ماوەیەک بەر لە ئێستا لە نووسینی ماتریکسی ژمارە (١)دا لەژێر ناونیشانی (بوون و نەبوون) باسم لە بێ ئاکامی گفتوگۆی هەبوون و نەبوونی درووستکەری بوون کردبوو. ئەو بێ ئاکامییەی ماتریکسە کە، ئەوە ناگەیەنێت کە خۆمان لە ڕاستی ڕووداو و داکەوتی دۆخی سیاسی هەڵەبکەین، بەتایبەت کە بارگاوییە بە ڕەوتی ئیسلامیزمێك چەندین شەبەنگی جیاوازی هەیە و کاریگەری سیاسی و کولتووری و ئابووری و کۆمەڵایەتی بەئەندازەیەکی فروان درووستکردووە. دەتوانم بڵێم: بابەتی ماتریکسی ژمارە (١) بابەتێکی تیۆرییە بۆ گفتوگۆ و هەڵوێستە لەسەر پرسی بڕوا بوون و نەبوون لەپانتایی فیزیک و میتافیزیکسدا. لە کاتێکدا ئەم باسەی ئەمڕۆ جیاوازە و زیاتر مەیدانێکی دیاریکراوی ئاراستە سیاسییەکانی پرسی ئیسلامیزم لەخۆدەگرێت. بەتایبەت ئەم بابەتە بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارێکی بنەڕەتییە ((ئایا ئیسالام هەر یەک ئیسلامە، یان چەند دانەیەک و چەند جۆرێکی هەیە؟)) بەگشتی کاریگەرییەکانی ئیسلامیزم دەکەونە نێوان قبوڵ و ڕەتکردنەوەوە! هەموو ئەو هێزانەش کە دەیانەوێت ئیسلام لە خانەیەکی بێلایەندا ڕیزبەند بکەن و وەک هەر ئایینێک لەدەرەوەی سیاسەت لێی بڕوانن، تەنیا ئەوەیە کە هەڵدەستن بە دواخستنی ئەو گرفتە و دواجار هەر بە ناچاری یان ڕوو بەڕووی دەبنەوە یان بە ئاستێک مل بە داواکانی ئەو دەدەن.

دوو بۆچوونی جیاواز دەربارەی ئیسلامیزم و بزاوتەکانی نێوەندی بیرکردنەوەی ڕۆشنبیریی کوردی و سیاسی کوردستانیان تەنیوە. هەندێ جار ئەم دوو بۆچوونە هێندە بە دەنگی بەرز خۆیان بانگەشە دەکەن، یان بە دڵنیاییەوە و هێرش دەکەن و وەک ڕەها لە خۆیان دەڕوانن، کە جۆرێک لە پەڕگیرییان درووستکردوە و بوونەتە مایەی لەتکردنی بیرکردنەوەی گشتی بەسەر خۆیاندا (دیارە لە دیدی خۆیانەوە). ئەو دوو جۆرە لە بیرکردنەوە بریتین لە:

پوختەی ڕای یەکەم: ئیسلامیەکان هەمووییان یەکن و هیچ جیاوازییەک لە نێوان گرۆکانی ئیسلامیزمدا نییە، نەرمڕەوی هەندێکیان بۆ بێدەسەڵاتیان دەگەڕێتەوە و هەرکات باڵادەست بوون هەمان توندرەوەکانی ئیسلامیزمن.

پوختەی ڕای دووەم: هەڵەیەکی گەورەیە ئیسلام بە یەک ببینین و بەیەک پێوانەی هێزە توندڕەوەکان پێناسە نەرمڕەوەکانیان بکەین. ئیسلام و هێزە ئیسلامییەکان چەندین ڕەچەڵەک و قوتابخانە و مێژووی جیاوازیان هەیە و هێزە ئیسلامییەکانیش خۆیان لە ئیستادا ئەوە دووپاتدەکەنەوە کە ئەوان یەک پێکهاتەیان نییە و جیاوازن.

بەرەی یەکەم هەمیشە بەرەی دووەم بە دواکەوتوو و سازشکار لەگەڵ ئیسلام و خەمسارد پێناسە دەکات، هەندێ کاتیش بە بەشێک لە ئیسلامیزمی پێناسە دەکات. بەرەی دووەم هەمیشە بەرەی یەکەم بە پەڕگیر و نا ئەکادیمی و نا واقعی پێناسە دەکات و لە باشترین باردا دەڵێت بەم جۆرە ناتوانین دژایەتی ئیسلامی توندڕەو بکەین. من لام وایە ئەم دوو بۆچوونە لەیەک کاتدا هەردووکیان ڕاستن و هەردووکیشیان هەڵەن. ڕاستن چونکە، هەریەکەیان لە بوارێکەوە لەم مەسەلەیە دەڕوانن و هەردوو ئاراستەی بۆچوونەکەش ڕاستە ئەگەر ئامانجە بنەڕەتییەکەیان بە هەند وەربگرین. لەهەمان کاتدا هەردووکیان ‌هەڵەن، چونکە بەهەمان میتۆدی خۆیان بیر لەبیرکردنەوەی بەرامبەر دەکەنەوە و لەسەر هەمان بنەماوە حوکم بەسەر ئەویتریاندا دەدەن. لەم بارەیەوە بۆ ئەوەی بگەینە لێدانەوەیەکی باشتر ناچارین لێکدانەوەکە لەسەر ئاستی فکر و سیاسەت پۆلێن بکەین و جیایان بکەینەوە:

لە دەروازەی فکرەوە:

لەم دەروازەیەوە سێ ئەگەرمان لەبەردەمدایە؛ ئەگەری یەکەم: کاتێک فکر و فەلسەفەی ئیسلام وەک فکر و فەلسەفەیەکی سیاسی ڕەوا سەیر بکەین و لامان وابێت ئەوە ڕێگای ڕاستی دونیا بینییە بۆ ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی، بەڵام بەهۆی جیاوزی تاکتیکی سیاسییەوە ئەکرێت ئیسلامیستەکان پۆلێن بکەین خۆمان بخەینە ناو ململانێی قوتابخانە جیاوازەکانی ئەم فکرەوە، تەنانەت بە توندڕەوەکانیشەوە. ئەگەری دووەم، فکر و فەلسەفەی ئیسلام وەک هەر فکرێکی تر قبوڵ بکەین و لامان وا بێت ئیسلامیش حەقی خۆیەتی لە "ژینگەی دیموکراسیدا"، ئەویش دەتوانێت لەو مەیدانەدا سواری خۆی بڕەنجێنێت و ئەگەر نەخشی هێنا پیرۆزی بێت. ئەگەری سێیەم، فکری ئیسلام ڕەت دەکاتەوە و باوەڕی وایە ئەوە سەرەتا و بنەماکانی سووکایەتی کردنە بە مافەکانی مرۆڤ و یەکسانی نێوان ڕەگەزەکان و ئیسلام وەک سەرچاوەی دواکەوتن دەبینێت.

هەر یەک لەم ئەگەرانە ڕۆڵ و کاریگەری خۆیان لەسەر دەربڕینەکان هەیە و دەیانەوێت کایە سیاسییەکان بەو جۆرە بەکار بهێنن کە خزمەت بە دیدگای ئەوان دەکات. بۆیە مرۆڤ لە ڕوانگەی دوا ئەگەرەوە هەموو ئیسلام ڕەتدەکاتەوە جا نەرمڕەو بێت یان توندڕەو، لەم پێناوەشدا ڕەتکردنەوەکەی ڕەوایە بەپێی پێناسەکان. خۆ ئەگەر لە دوو ئەگەرەکەی ترەوە بڕوانین هەمیشە لە قازانجیانە ئیسلام شیتەڵ بکەن بۆ پێکهاتەکانی و پۆلێنیان بکەن بەسەر ئەوانەی دەیانەوێت و ڕەتکردنەوەی ئەوانەی نایانەوێت لە ناو خودی ئیسلامدا. ئەمانیش بۆچوونەکەیان هەر ڕەوایە، چونکە لەسەرەتاوە ئیسلامیان پەسەندە یان وەک بنەما یان وەک تاکتیکی سیاسی و یان هەردووکیان (وەک بنەما و تاکتیکی سیاسی).

لەدەروازەی سیاسەتەوە:

ئیسلام لەڕووی سیاسەتەوە بەجۆرێکی تر لێکدەدرێتەوە یان سوودی لێ دەبینرێت یان دژایەتی دەکرێت. ڕەوتە سیاسییەکان لەنێوان ڕاست و چەپدا دابەش دەبن و نێوانەکەی پڕ دەبێتەوە لەهەموو هێزە نەرمترەکان لەو دوو جەمسەرە. هەموو هێزەکان بە پلەی نەرمی جیاواز مامەڵە لەگەڵ ئیسلامدا دەکەن و دابەش دەبن بەسەر هەلپەرستی سیاسی جیاواز جیاوازدا، تەنیا یەک هێزی سیاسی نەبێت کەئەوانەش هێزە توندە دژە ئیسلامییەکانن. ئەم هێزەی دواییان بەهەمووو پێوانەیەک ئیسلام ڕەت دەکاتەوە و ئەگەر دەسەڵاتی هەبێت ڕیشەکێشی دەکات لە کۆمەڵگادا، جا دەتوانێت یان ناتوانێت ئەوە پرسێکی ترە. بۆیە ئەگەرە سیاسییەکانیش دابەش دەبن بەسەر سێ ئاراستەدا:

یەکەم؛ هەموو ئەو هێزە سیاسییانەی باوەڕیان بە ئیسلام هەیە و دەچنە خانەی ئسیلامیزمەوە، ئەم هێزانە هەمیشە لە بەرژەوەندییانە ئیسلام وەک گرۆ و ئاراستەی جیاواز پۆلێن بکەن. بەتایبەت سەرکەوتنی هەر گرۆیەکی ئیسلامی سەرکەوتنی خودی ئایینی ئیسلامە، بۆیە ئەگەر جیاوازییان هەبێت ئەوا جیاوازییەکەیان لە ڕووی لێکدانەوەی ئیسلامەوەیە، یان لە بواری ململانێی دەسەڵاتی سیاسی ئیسلامیدایە. دووەم ئەگەر، ئیسلام وەک کەرستەیەک بەکار دەهێنێت و زۆر پراگماتیکی مامەڵەی لەگەڵدا دەکات، ئەم ئەگەرە کاریگەرییەکانی ئیسلامی تا ئەو ئەندازەیە پێ ئاساییە کە کار لە خواست و ستراتیژەکانی ئەو دەکات، هەر تا ئەو سنوورەش لێی دەگەڕێت. بۆیە گرۆی دووەم؛ دەیەوێت ئیسلام وەک کەرەستە بەکار بهێنێت و ڕای وایە ئەکرێت ئیسلام پەرت بکات و ئەو هێزەیان بە ئاساییتر وەربگریت کە لە بەرژەوەندی و خواستەکانی ئەوەوە نزیکە. ئەگەری سێیەم؛ هەموو ئەو هێزە دژە ئیسلامیانەن کە ناتوانن تۆلێرەیتی حوکم و دەستوورێک بکەن، کە بنەمای بیرکردنەوە و حوکمڕانی تێیدا دونیابینی و هیچ کام لە یاسا نووسراو و کولتوورەکانی ئیسلام بێت. هەر لەم پێوەندەوە بۆئەوان گرنگ نییە ئیسلام نەرمی هەیە یان توند، بێگومان دژی توندەکە زیاترن و باوەڕیان وایە نەرمەکەش هەر توندە. بنەمای ئەم تێڕوانین و کارکردنە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە لە بنەڕەتەوە بنەماکانی ئیسلامیان لەلا ڕەتکراوەیە و ناتوانن هیچی لێ قبوڵ بکەن، بەڵکو لە باشترین ئەگەردا دەتوانن ئەوەندە تۆلەرەیتی ئیسلام بکەن، کە ئاینێکی تاکەکەسی بێت و هیچ پەیوەندی بە ژیان و حوکمڕانییەوە نەبیت. کە ئەمەش لەگەڵ خودی ئیسلامدا ناگونجێت چونکە بەئەندازەیەکی گەورەتر لەئایینەکانی تر ڕێگای بەخۆی داوە و سروشتەکەی سروشتێکی سیاسییە. خۆ ئەگەر ئەم ئاراستەیە بۆی بکرێت ئەو مافەی پەراوەی سەربەخۆیانەی ئایینەکان لە چکۆلەترین ئاستدا سنووردار دەکەن.

دوو میکانیزمی مامەڵەی جیاواز:

سەرەتا بسمان لەوەکرد کە هەردوو ئاراستەکە ڕاستن و هەڵەن لە یەک کاتدا! لە بنەڕەتدا هەردووکیان ڕاستن بە پێی خواستی خۆیان ئەوەی تێیدا هەڵەن ئەو سووکایەتیکردنەیە کە بەیەکتری دەکەن. کە یەکێکیان ئەوی تریانی زۆر پێ نازانستییە و ئەویتریشیان ئەمی زۆر پێ دواکەوتوو و کاڵفامە. ئەم دوو میکانیزمە مرۆڤ ناچار دەکەن یەکێکیان هەڵبژێرێت، ئەگەر چی لە نێوان دیبلۆماسی بوون و دژابەری فەلسەفیدا زۆرجار مرۆڤ ناتوانێت بەهیچکامیان بەتەنیا بگاتە ئامانجە پێشکەوتووەکانی خۆی.

میکانیزمی یەکەم: هەمیشە هەوڵدەدات، ئیسلام پەرت بکات و لەیەکی جیابکاتەوە، توندڕەو لە میانڕەو. سوود لەم مەبەستە وەردەگرێت بۆ ئەوەی لەناو خودی ئیسلامدا جەمسەرگیری درووست بکات. هەندێکیان لایان وایە کە بەڕێگایەکی نەرم و بە سیاسەت و میکانیزمێکی حەکیمانە مرۆڤ دەتوانێت لەگەڵ کۆمەڵگایەکدا خۆی تووشی بەریەککەوتن نەکات کە زۆرینەی موسوڵمانە. بەڵام لە ڕێگای تایبەتەوە دەتوانێت بەرەنگاری ئیسلام بکاتەوە و کاریگەرییە توندڕەوەکانی کەم بکاتەوە. ئەشێ ئەم ڕێگایە لەلایەن خودی هەندێک لە هێزە ئیسلامییەکانیشەوە بەکار بهێنرێت بۆ خۆ گونجاندن لەگەڵ دۆخە دژوار و هەستیارەکاندا، هەروەها بۆ بردنەوەی ململانێی دەسەڵات لەناو خودی هیزە ئیسلامییەکاندا.

میکانیزمی دووەم: هەمیشە هەوڵدەدات، ئیسلام لەیەک بەرەدا کۆبکاتەوە و تێکڕا دژایەتی هەموو ئاراستە و تەوەرەکانی ئیسلامیزم بکات. ئەگەرچی کاتێک مرۆڤ بیەوێت ئایین لە دەوڵەت جیابکاتەوە دەبێت بەم کارە هەستێت، بەڵام لە زۆربەی کۆمەڵگا کارتێکراوەکاندا بە ئیسلام، ئەم کارە دەبێتە کارێکی تا ئەندازەیەک گران و تەژی لە بەرەنگارەی، هەربۆیە زۆرجار ڕوو دەدات بەهەموو هێزێک ناکرێت و لەدواییدا وەک سیاسەتێکی هەڵە دەبینرێتەوە.

لەئەنجامی ئەم لێکدانەوانەوە، نە ئیسلام یەکە و نە ئیسلام چەند دانەیەکە. دەکرێت لە پێناو مامەڵەی سیاسی یان فکریدا شیتەڵی بکەین بۆ گرۆ پێکهاتەکانی و بە شێوەی جیاواز مامەڵەیان لەگەڵ بکەین، بەتایبەت ئەگەر لەسەر بیری خۆمان ساغبووینەوە و زانیمان چیمان دەوێت. بۆنمونە لە پێناو لێکدانەوەی فکری و توێژینەوەی زانستیدا زۆر باش دەکرێت ئیسلام دەیان جۆر و قوتابخانەی هەبێت. لە ڕووی سیاسیشەوە دەکرێت ئیسلام پەرت بکەین و ستراتیژ و میکانیزمی جیاواز بدۆزینەوە بۆ لێدان یان ئیحتواکردنی ئیسلام. لەهەمان کاتدا ئیسلام یەک بنەمای سەرەکی هەیە کە خۆی لە کتێبێکی نووسراو و چەندین پەراوە و رەفتارێکی مێژووییدا دەبینێتەوە و هەموو جۆگەکانی ئاو ڕۆدەکەنە دەریایەکەوە کە لەڕووی سیاسییەوە ناچارمان دەکات لەدوا قۆناغەکاندا هەڵوێستەیەک بکەین! ئایا پشتیوانی ئیسلام دەکەین یان سنوورداری دەکەین و یان زۆر بەتوندی دژی دەوەستیینەوە؟ دواجار ئیسلام یەک ئیسلامە و دەکرێت بە چەندین شێوە خوێندنەوەی بۆ بکەین و بیکەینە چەندین ئیسلام، لە هەموو کاتەکانیشدا هەڵەیەکمان نەکردوە شایەنی ئەوە بێت زۆر بەتوندی بەگژ یەکدا بچینەوە.

ئەگەرەکان بەم جۆرە دەوەستنەوە:

١. ئیسلام یەک ئیسلامە، دەمانەوێت تا سەر دژایەتی ئەو فکرە بکەین و دەرفەتی نەدەین کاریگەری دابنێت!

٢. ئیسلام یەک ئیسلام نییە، دەمانەوێت پەرتی بکەین و بزانین چۆن دەتوانین کاربکەین بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی!

٣. ئیسلام یەک ئیسلام نییە، دەمانەوێت هەلەکانی بقۆزینەوە و ئەو ئیسلامە ڕۆشن بکەین کە خۆمان دەمانەوێت!

٤. ئیسلام هەمیشە چەند دانەیەکە، بیگومان ئیسلامی چاک ئەویە من بۆخۆم باوەڕم پێیەتی و پەراوەی دەکەم!

٥. ئیسلام یەک ئیسلامە، هەمیشە دەبیت بەو جۆرە بێت کە من دەمەویت و حوکمی دونیا بکات!