موڵکەکانی گۆڕان نە پرانسیپن نە چارەنووس

یادی بەخێر باوكم هەموو جار كە ڕەخنەی لە بارودۆخی سیاسی دەگرت و ناقایللی خۆی پیشان دەدا، منیش پرسیارێكم لێی دەكرد؛ ((باوكە حەزت دەكرد تۆ سەرۆك كۆمار بوویتایە؟)) هەمیشە وەڵامی دەدامەوە دەیوت: "نا سەرۆكایەتی سەرئێشەی زۆرە، حەزم دەكرد كوڕە چكۆلەی سەرۆك كۆمار بوومایە، ئەو كاتە بە ئارەزووی خۆم دەژیام و خێرم لە پارەكانی باوكم دەبینی، مەگەر باوكم سەرزەنشتێكی بكردمایە و ئەوەش موشكیلە نە ئەبوو خۆ هیچ باوكێك بە تەواوی لە مناڵەكانی ڕازی نییە!" لەو كاتەوە من تیگەیشتم سامانی مێژوویی باوك بۆ منداڵەكانی جێنامێنن. لەو كاتەوە من تێگەیشتنم بۆ چیرۆكەكانی شەرەفنامەی شەرەفخانی بەدلیسی زیاتر بوو، كە دەمبینی مناڵی میر و میرنشینەكان چۆن ڕۆژ لە دوای ڕۆژ میرنشینەكان بەرەو كۆتایی دەبەن. تێدەگەم لە تیۆرییە پەروەردەییەكە، كە ئەگەر باوان سەلامەت بیربكەنەوە و ڕەفتار بكەن و بیانپەرژێتە سەر منداڵەكانیان ئەم ئەگەرە كەم دەبێتەوە. لە كۆمەڵگای كوردستاندا بەزۆر هۆكار ئەم ئەگەرە كەمتر دەرفەتی ڕوودانی هەیە بەهۆی: خێزان، خوێندنگە، سیستەمی میراتی رەفتار و كۆی گشتی كولتوورەكەییەوە. هەر بۆیە ئەم كایانە هەمووی كاركردنی دەوێت بەر لەوەی پێشبینییەكی زۆر باشمان لێی هەبێت. هەر بۆ ئەوەی یەكەم هەنگاو جێبەجێ بكەین و لە هۆشمەندی فیوداڵی بێینە دەرەوە، باشترە لەسەرەتاوە هەمان لیكدانەوە بۆ پرۆسە مێژووییەكان نەكەین و كەس بەحسابی باوانی لێی نەڕوانین.  

جگە لە ڕووی مێژوویی پەروەردەییەوە نەوشیروان مستەفا بەهیچ شێوەیەك بەرپرسیار نییە لە ڕەفتاری منداڵەكانی. بەواتایەكی تر منداڵەكانی نەوشیروان مستەفا چی هەڵە بكەن، چی چاكەكاربن زۆر پەیوەندی بە مێژووی باوكیانەوە نییە. ئەوە تەنیا لە بەر دوو هۆكاری سادە، مرۆڤ لەبەردەم گۆڕاندایە و هەرگیز نەوەكان لەبەرگیراوەی یەكتر نین بەتایبەت لە ڕەفتاری سیاسی و هەڵوێستی سیاسیاندا. دووهەم، لەبەر ئەوەی كۆمەڵگا كاریگەری گەورە لەسەر ڕەفتارمان دادەنێت بەبێ ئەوەی خێزان بخوازێت یان نەخوازێت. دواتر لە ڕووی یاسایی و ڕاستی زانستیشەوە هەر یەك لە منداڵەكانی نەوشیروان مستەفا دەكەونە سەروو ١٨ ساڵەوە بۆیە خۆیان كەسی بەرپرس و یاسایین و دەمێكە لە كەسایەتی باوكیان و دایكیان دابڕاون و سەربەخۆ بوون. با لە نەوشیروان مستەفا و خێزانەكەی بچینە دەرەوە، ڕەفتارەكانی منداڵەكانی ئیبراهیم ئەحمەد تا چەند دەچنەوە سەر تێڕوانینی باوكیان و ڕەفتاری سیاسی باوكیان؟ یان كامیان دەچێتەوە سەر ئەو؟ بڕوانە لە سێ منداڵ هەریەكەیان لە ئاوازێك دەخوێنن. بۆیە من لەلام سەیرە نوسەر و ڕۆشنبیر و كادری سیاسی و ڕێبەری فكری وا  "زەبەلاح" دەبینین دێن و ڕەخنە لە كەسایەتی نەوشیروان مستەفا دەگرن گوایە سەروەتی دونیای بۆ منداڵەكانی جێهێشتوە! ڕەخنەی سەرەكی لەسەر ئەم كەسایەتییە لە دیدی سیاسی ئەودایە، كە چۆن ئەو كارانەی بە هەڵواسراوی جێهێشتوە. ئێمە باش بینیمان كە دوای ئەو بزووتنەوەكە كەوتە دەستی كێ و چۆن هەڵوێست وەردەگرێت، ئیدی فكر و كاری سیاسی ئەو لێرەدا گرنگە ڕەخنە بكرێت. بێگومان ئەگەر ئەمە ڕەخنە نەكرێت ئەمەی دواییان زۆر ئاسایی و سادەیە ڕوو بدات.

گرنگترین خاڵ بۆ سیاسی و ڕۆشنبیری كوردستان ئەوەیە دریژكردنەوەی مێژووی نەوشیروان مستەفا بۆ منداڵەكانی و چاوەڕوانی جیاواز لێیان لەسەر بنەمای مێژووی باوكیان، هەمان هەڵەی خێڵەكی و ڕیشەیی خێزانییە كە ئەگەر دوای خۆی دەسەڵات بكەوتایەتە دەست یەكێك لە مندالەكانی بەڵام لە ڕووكاری ئینڤێرسدا، واتە بە دیوی ئەودیویدا، كەواتە بە دیوی تۆی نووسەریشدا كە پێت وایە ئەبێت منداڵەكانی ئەو خۆی بن.  بەكورتی ناكرێت نە مێژووی نەوشیروان مستەفا بۆ منداڵەكانی حساب بكەین، نە كردەوەی منداڵەكانیش بۆ ئەو بكەینە لاستیكی خەتكوژاندنەوە و سەروەرییەكانی پێ بسڕینەوە. لەوە سەیرتر لای من ئەوەیە كە بەڕەوای نەبینین منداڵەكانی ئەو وەك هەر كەسێكی تر بەشداری سیاسی بكەن، چونكە بەشداری سیاسی و چالاكبوونی سیاسی جیاوازە لە بە میراتیگرتنی دەستكەوتە مەعنەوییەكانی باوكیان. ئەوان دەتوانن شانازی بە باوكیانەوە بكەن وەك هەر كەسێكی تر، بەڵام ناتوانن بە شانازی خۆیانی ژمێرە بكەن. خۆزگە خۆیان بۆ پۆستی باوكیان كاندید بكردایە و لە دەنگداندا دەرنەچوونایە نەك سیناریۆی تریان پێ بگێڕن و لە پشتی بزووتنەوەكەوە هەر بەزۆر بیانكەنەوە بە دێوەزمە، ئەمە میراتییەكی فیوداڵییە، تەنانەت ئەگەر ئاینشتاینەكانی بزووتنەوەكەش پەراوەی بكەن. بۆیە دواجار نە نەوشیروان مستەفا دەكرێت ڕەخنە بكرێت بە كردەوەی منداڵەكانی، نە منداڵەكانی دەتوانن درێژكراوەی مێژووی ئەوبن. بە ڵكو تەنیا منداڵی ئەو و شوعلە عەلی سەعیدن.

ئەوەی سەیرترە لێرە و لەوێ دەبینین "كەڵە نووسەری" وا دەنووسن گوایە بە گواستنەوەی موڵكەكان بۆ منداڵەكانی ئیتر بزووتنەوەی گۆڕان كۆتایی پێ دێت و هیچی جیاواز نابێت لە پارتی و یەكیتی! هەر زۆر سەیرە! ئەمە جگە لە جێی پێكەنین و ئاماژەیەكی نەزانی هیچی تر نییە! چونكە بزووتنەوەی گۆڕان وەك كۆبەندێكی سیاسی دەمێكە لە زۆر ڕوەوە كۆتایی هاتوە. لەڕووی بیر و دایلەكتیكی سیاسییەوە هەر لەگەڵ یەكەم خولی پەرلەمانەكەیەوە گۆڕان تۆ و توخمی بیری سیاسی تێدا نەما و كۆتایی هات! لەڕووی سیاسییەوە ئەوكاتە كۆتایی هات كە لە ئۆپۆزسیۆنەوە چووە دەسەڵات. هەروەها لە ڕووی ڕابەرایەتی و فۆرمی گەشەی داینەمیكیشەوە ئەوكاتە كۆتایی هات كە یەكەم كۆنگرەی ئەو شكستی هێناو نەیتوانی سەركردایەتی خۆی نوێ بكاتەوە بە ڕێكخەرەكەشیەوە. نەوشیروان مستەفا ئەو كاتە شكستی هێنا كە هێشتا خۆی لە ژیاندا بوو دەستبەرداری پۆستی ڕێكخەری گشتی نەبوو. ئەو كەسایەتییە سیاسییە بە ئەمری واقع كاری كردوە و ئەمەش پاشهاتەكانی دەبن، ئەو لە واقعی سیاسی كوردستانەوە ئەو موڵكانەی بە ناوی خۆیەوە تۆمار كردوە، بێگومان بە میراتی بۆ منداڵەكانی دەمێننەوە و ئەوانیش ئازادن چی لێ دەكەن، بزووتنەوەی گۆڕانی چی و شتی چی؟ دیارە لە ڕووی یاساییەوە ئەم قسەیە ڕاستە. ئەوەی گۆڕانی تا ئێستا هێشتوەتەوە تەنیا یەك پایەگایە، ئەویش گۆڕان هێشتا پێگەی جەماوەری لەدەست نەداوە و لەسەر ئەو پێگەیە هەنگەشەلێ دەكات، ئەشێ لاواز بووبێت بەڵام هێشتا خەڵكێكی زۆری بەدەورەوە ماوە، ئەوەش لەبەر سێ هۆكار: یەكەم، ستەمكاری دەسەڵاتی سیاسی كوردی گۆڕانی بە هیوایەك بۆ ستەملێكراوان هێشتوەتەوە (تا ستەمكاری زۆرتر بێت ئەم هیوایە بۆ ژیانی گۆڕان زیاتر دەبێت). دووهەم، نزمی ئاستی هۆشیاری جەماوەری كە كەمترین هۆكار هەیە ئاراستەیەكی ڕۆشن بدات بەخەڵك بۆ تێگەیشتن لە ژیانی سیاسی (باشترین نمونە، ئێستا ژمارەیەك لە خەڵك دەبینیت دڵیان ئارام دەبێتەوە كە موڵكەكان كراون بەناوی منداڵەكانی ئەوەوە نەك بەناوی بزووتنەوەكەوە، چونكە ئەوە هۆشە پەككەوتوە باوەڕی وایە تا ناوی نەوشیروان مستەفا بمێنێت ئەوان سەلامەتن). سێهەمیش؛ لەبەر ئەوەی هێزێكی شۆڕشگێڕ ئامادە نییە توانای خەڵك لە پێناو بەرژەوەندییەكانی خەڵك خۆیاندا بەگەڕ بخات و ئاراستەی بكات.

ئەمڕۆ گۆڕان وەك كۆبەندێكی سیاسی لەدەرەوەی بەرەی دەسەڵات تەنیا زۆر شەرمنانە دەتوانێت لەمپەڕێك بێت لەبەردەم پارتی و پرۆپارتییەكاندا، ئەوەش بەم سەركردایەتییە شەرمۆكە بێ چییەتییە سیاسییە ناكرێت. چونكە نە ڕێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان ئەو توانایەی هەیە نە زۆربەی زۆری ئەوانەی لە خانەی ڕاپەڕاندندا كاردەكەن. بەڵكو ئەوانە بەگشتی خۆیان بەبێ نەوشیروان مستەفا هیچیان ئایكۆنێكی سیاسی یان كاراكتەرێكی كاریگەر نەبوون لەسەر ڕووداوەكان بە ئاراستەی گۆڕانكاری و بگرە زۆربەیان هۆكاری شكستە سیاسییەكانی پێشووتری (ی.ن.ك) بوون و ئەمڕۆ بە هەمان هۆشمەندی دەیانەوێت بەپاڵپێوەنان لاشەی ئەو ئۆتۆمبێلە بێ مۆتۆڕە ببەنە لووتكە كە نەوشیروان مستەفا بۆی جێهێشتوون. خودی ساخكردنەوەی ئەم موڵك و ماڵەی گۆڕانیش بەشێكە لەو پرۆسەیە.

دواجار گواستنەوەی موڵكەكان بۆ دەستی كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا هەنگاوێكی سەیر نییە. كوردستانێك كە وەك سۆماڵی لێكرابێت، هیچ گوند و بستەخاكێك نەمابێتەوە بە موڵكی گشتی و تێكڕا دامەزراوەكانیش بووبنە موڵكی بنەماڵەكان، ئەوا سەلامەتترین شت ئەوەیە موڵكەكانی گۆڕان بكرێنە موڵكی بنەماڵەیەك لە بنەماڵەی نەوشیروان مستەفا سیمبوڵیتر و سەلامەتتر نییە! سبەی دەسەڵاتی ستەمكاری تێرنەخۆری كوردستان دەستیان بەسەردا دەگریت و بزووتنەوەكەش دەڕووتێنێتەوە، ئەمە هەنگاوی سیاسی پشتی ئەم كردەوەیەیە. بەلاتانەوە سەیر نەبێت ڕۆژنامەی (ئاوێنە) باسی دەكات، ئەوە بەشێكە لە پرۆسەی ڕاگەیاندنەكەی نەك پرۆسەیەك بێت و سەرچاوەكانی زانیاری لەڕێگای میدیای سەربەخۆوە پێیان زانیبیت. بەتایبەت ئەگەر خواستیان بوایە بیشارنەوە لە كوردستاندا ئەم شتانە زۆر بەئاسانی دەشارێتەوە. كاتێك كە گۆڕانكاری نەچووبێتە هەموو خانەیەكی فكرەوە و نەگەیشتبێتە ڕیشەكانی كۆمەڵگا زەحمەتە بتوانرێت بەهۆی بزووتنەوەیەكەوە گۆڕانكاری بكرێت كە بیرێكی باو بەڕێوەی بەرێت و ئاراستەی بكات، لایەنی كەم سەرێك كە ناتوانێت جگە لە تاكتیكی سیاسی بەردەمی خۆی بۆ چەند هەنگاوێك ببینێت. ئەم سەركردایەتییە حەكیمانە ڕەفتار دەكات، بەڵام لەچوارچێوەی حیكمەتی باودا حیكمەتی باویش حیكمەتی جەڵەبچێتییە، ئەمە بەشێكە لە كۆنزێرڤاتیزمی ناو بزووتنەوەكە كە دەستی بە داوەكانی بەڕێوەبردنییەوە گرتوە و هەموو ساتێكی هۆشمەندی فیوداڵی ئەمڕۆ و سبەی بەڕێوە دەبات.

لە كۆتاییدا دوو خاڵی چكۆلەی تر تەنیا ئاماژەیان پیدەدین: یەكەم، كاتێك بزووتنەوەكە نەیتوانی لەژێر گوشاردا دەسەڵات لەناو منداڵەكانی نەوشیروان مستەفا بهێڵێتەوە، ئەوا ناچارە بەم جۆرە داهاتووی بڕیاری سیاسیان بۆ دابین بكات. ئەگەر نا منداڵەكانی نەوشیروان مستەفا ئەم سامانە بۆ خۆشبژی و داهاتووی خۆشی خۆیان نییە، بەڵكو یارییەكی سیاسی و قەواڵەیەكی بازرگانی سیاسییە بە شێوەیەكی زیرەكانە ئەنجام دەدرێت، قەرزێكە ڕابەرانی ئەمڕۆی بزووتنەوەكە دەبێت بیدەنەوە بە بنەماڵەی ڕابەرەكەیان كە خودی خۆیان ڕۆژێك لە ڕۆژان بە بێ ئەو وشەیەكی ماندار نەدەبوون لە ناو ڕستە سیاسییەكاندا. دووهەم، لە كۆمەڵگایەكدا كە پایە زانستیەكان و هەژموونەكانی زانین هەر لە دواوە بن ئاساییە خەڵك بە دیاردە ماتریاڵییەكان زیاتر بێتە دەنگ تا بە پرانسیپ و بنەما سیاسی و كۆمەڵایەتییەكان. بۆ نمونە نابینیت كەس هەڵوێستە لەسەر ترس و خەمی كاریزماتیكی بكات، كەس نابینیت هیچ لەسەر هەڵە سیاسییە ستراتیژییەكان بكات كە دەبنە كارەسات بۆ پاشەڕۆژی كۆمەڵگایەك، كەچی هەموو خەڵكی ئێمە بە یار و نەیارەوە بۆ ١٢٢ دۆنم زەوی شینێكی تریان نوێ كردوەتەوە، كەلە ڕاستیدا هیچ گرنگییەكی ماددی نییە كاتێك سیستەمەكە هەر سیستەمی خێڵەكی بێت چ لە ناو كایە سیاسییەكاندا چ لەناو پێكهاتە كۆمەڵایەتییەكاندا. هیچ گرنگ نییە كە هۆشمەندی فیوداڵی ڕابەر بێت و باوەكان حوكمڕانی توانا و توانستە نوێیەكان بكەن.