بههێزكردنی هێزی لاواز لهبارهمبهر پڵنگه كارتۆنیهكاندا
ههموو پیرۆزكردنێ لهدهرهوهی بهها مرۆییهكان، مردنی تێڕامانو پرس درووستدهكات. كاتێك تێڕامانو پرس مردن، گشت ئهڵتهرنهتیڤێكی دهمرێت.. گهشهكردنی دادوهری دهپووكێتهوه.. پانتاییهك نامێنێت بۆ پیاداچوونهوهو لێپرسینهوه.. دواكهوتوویی باڵدهكێشێت بهسهر ههموودا. پیرۆزكردن ئهو لۆجیكه فكریهیه كهئیدی ناتوانین شتێكی بهرزتر، ڕاستر، زانستی تری پێ ببینین. بۆیه تهنیا بهها مرۆییهكان پیرۆزن، ههموو ئهو پیرۆزیانهی تر وههمێك لهپشتیانهوهیه خاڵی نیه له دهسهڵاتو ههژموونی سیاسی! ئازادیو داكۆكیكردن لهدادوهری دوو پارامیتهری مرۆیی بوونو ژیان دۆستین، مرۆڤ بهم دوو پارامیتهرهوه (دادوهریو ئازادی)هوه مرۆڤه، ههر كهئهم دوانهش نهمان مرۆیی بوون تێڕوانینهكان دهچنه دۆخی ستهمهوه كه خاڵییه لهلۆجیكو خاڵیه لهههستێك كه بههۆیانهوه مرۆڤین.
گرفتی خهڵكی كوردستان بهگشتی لهگهڵ ژیاندایه.. خهڵكێك كهدهخوازێت ژیانێكی مرۆییانه بژیو ئامانجه شارستانیهكانی خۆی بهدهست بهێنێت. بههۆی ئهو سنووره تۆتالیتاریانهی دهسهڵات دهینهخشنێت بۆ ئازادیو تێكڕای ئهو بێدادیهی دهسهڵاتی كوردی درووستیكردوه، ئهم خواستهی خهڵكی كوردستان پڕ پرسیارو ئاستهنگ بووه.. ژیان بهجۆرێك دهگوزهرێت كه جیاوازیهكی گهوره لهنێوان توێژو گرۆكانی كۆمهڵدا ڕۆژ لهڕۆژی فراوان دهبێت. ئهم پرسه پرسی ههركهسو چالاكهوانێكه كهلهبواری كاری سیاسیدا بیهوێت ههنگاوێك بنێت.
بهئهندازهیهكی بهرفره گرفتی بێدادیو سنوورداری ئازادی تهشهنهیكردوهو پرسه نیشتمانیو نهتهوهییو چیانهیهتیهكان ئاڵۆز بوون! نایهكسانی بهههموو ڕووهكانیهوه پرسی سیاسیی كردوهته پرسی ههموو كهس. ئهمهش هێندهی تر ژیانی هاوڵاتیانی لهكوردستاندا ناخۆش كردوهو بهردهوام خهڵك لهململانێیهكی بهردهوامی دهروونیدایه لهگهڵ یهكترو بهردهوام گرێی نامۆیی ئاڵۆزترو ئاڵۆزتر دهبێت. ئهوهی جێی سهرنجه بۆ خستنهڕووی چارهسهرهكان، فاكتهرهكانی هێزن! ئهو فاكتهرانهی چارهسهری سیاسیانهیان پێدهكرێت. چارهسهرێكی تاڕادهیهك بنهڕهتی كه بتوانێت ڕێگه بگرێت لهدووباره بوونهوهی ههمان سیستهمو ههژموون، پاش وهرچهرخاندنی سیستهمی سیاسی ههرێمی كوردستان. چونكه ئهم ستهمه قهڵهو و ئهستووره زۆر زوو تێكدهشكێتو كۆمهڵگای كوردستانیش ڕاپهڕین یهكێكه لهكولتوورهكانی گۆڕانكاریی تێیدا. بهڵام گۆڕان بهم ئاستهنگانهوه كه تێیدا دهژین تهنیا بهههمهێنهرهوهی ههمان ستهم دهبێت.
ئهوهی لهدهست دهسهڵاتی كوردیدایه ئهمڕۆ بۆ حوكمڕانی سیاسی بریتیه لهچهند فاكتهرێكی ساده: هێزی چهكدار، پارهو داهاتی كوردستان. بهڵام كاری سیاسی چ لهدهسهڵاتدا بێت یان لهئۆپۆزسیۆندا بههۆی چهند فاكتهرێكی هێزهوه بهڕێدهكرێتو ئهنجام دهدرێت. ئهو فاكتهرانهش بریتین لهمهعریفهو هێزی جهماوهری، لهپاڵ پارهو هێزی سهربازیدا. دهسهڵاتی كوردیش لهبهكارهێنانی ئهم فاكتهرانهدا، بهتایبهت هیزی سهربازی، مهعریفه، هێزی جهماوهریدا، زۆر لاوازو كهم دهسته.
لێرهوه پرسیارێك خۆی دهسهپێنێت، باشه ئهگهر دهسهڵاتی كوردی لهسێ سهرچاوهی سهرهكی هێزی سیاسیدا لاوازو دهستكورت بێت ئهی چۆن دهتوانێت لهحوكمی سیاسیدا بهرامبهر جهماوهرێكی توڕهو نیگهران بمێنێتهوه؟ وهڵامی سهرهكی ئهم پرسیاره سادهیهو پهیوهسته به لهلاوازی كۆمهڵگاو خهڵكی كوردستان لهههمان ئهو فاكتهرانهی هێزدا، ههر ئهمهش وادهكات كهدهسهڵاتی فیوداڵی بتوانێت درێژه بهشێوازی حوكمڕانی خۆی بدات. ئهوهی لای دهسهڵاتی كوردی ههیه بڕه پارهیهكی زۆروزهوهندهو بههۆی ئهم پارهیهوه هێزێكی میلیشیایی نازانستی ڕاگرتوه كهپارێزگاری لهسهرانی ئهو دهسهڵاتو بنكهو بارهگاكانی بكهن. ههروهها بههۆی ئهم توانا داراییهوه كۆمهڵه دهزگایهكی ڕاگهیاندنی دهرباری درووستكردوهو لهڕێگایانهوه كاردهكات بۆ بهردهوام لاوازكردنی تاكه كانی كۆمهڵ. ئهو بڕه پاره زۆرهی لهبندهستی ئهم دهسهڵاتهدایه، تاكه پانتایی بههیزی ئهو دهسهلاتهیهو هیچی تر.
دهسهڵاتی فیوداڵی ههردوو بنهماڵهی كوردستان كار لهسهر شێوازێكی كلاسیكی كۆنترۆڵكردن دهكهن، كهههمان شێوازی كۆنترۆڵی بانده دهسهڵاتگهراكانی وڵاته دواكهوتوو نادیموكراتهكانی كۆنگۆ و ئهنگۆلاو یهمهنو صۆمالو چهند سیستهمێكی دواكهوتووی تری جیهانیه. ئهم دهسهڵاتانه ئامانجێك لهئامانجهكانیان بریتیه لهشكست هێنانی پایهگا مهعریفییهكانی كۆمهڵگاكانیان، لهپێناوی مانهوهی هێزو دهسهڵات لهدهست تاقمه حوكمڕانهكانی خۆیاندا. ئهوهی ئهم پێكهاته ناسیاسیه خهریكهو كاری لهسهر دهكات، سیستهمی نوێنهرایهتی تۆكنیزمانهیه كه كۆمهڵه خاوهن بڕوانامهیهك دهكاته ڕووكارو دهمامكهكانی خۆی بهبێ ئهوهی بتوانن پهراوهی زانستیانهی ئهو بڕوانامانه بكهن كه ههڵیانگرتوه، ههر بهو هۆیهشهوه دهبنه كۆمهڵه كهسێك كهبهشێوهی لائیدریانه پارێزگاری لهدهسهڵاتی فیوداڵی دهكهن لهكوردستانو ڕێگا خۆشكهرن بۆ بهردهوامی ستهمی ئهم سیستهمه.
لهلایهكی ترهوه دهسهلاتی سیاسی كوردستان هێزێكی چهكداری "میلیشیای" ههیه، بههۆیهوه دهتوانێت سهركوتی تێكڕای ئهو هێزو لایهنانه بكات ئهگهر ڕۆژێك لهڕۆژان بوونه هۆكار بۆ گۆڕینی ئهو سیستهمه. ئهم هێزه لهبچووكترین ڕووبهڕووبوونهوهی دهرهكیدا ئهگهر خهڵك پشتیوانی نهكات تێكدهشكێت، ئهگهر خهڵكیش پشتیوانی كرد بهرگهی كهمترین ماوهو زۆرترین قوربانی دهگرێت. مهبهستمه لهسهر وشهی میلیشیا كهمێك بوهستم بۆ ئهوهی بزانین ئهم هێزه تهمهنی زۆر كورتتره لهو ئاستهی ئێمه تێی بڕوانین.
میلیشیا،Mi-li-tia وشهیهكه بنهڕهتێكی لاتینی ههیه، ناوه، بهواتای خزمهتی سهربازی دێت. ئهم وشهیه لهساڵی 1625 هوه بهكار دێت لهئهدهبیاتی لاتینیو جیهانیدا. دوو واتای ههیه: یهكهم/ بهشێكه لههێزی سهربازی ناو وڵاتێك كهبۆ باری نائاسایی بهكار دێت، بهواتای Emergency، ئهم هێزه لهخهڵكی سڤیل درووست دهكرێت. دووهم/ ئهو بهشهی نێرینهی كۆمهڵگا بووه كهههمیشه بێ ڕێكخستن ئامادهی جهنگ بووه. بهڵام ئهمڕۆ بهو واتایهك بهكار دێت كهخهڵكێكی سڤیل بهكاربهێنرێت بۆ پێكهێنانی هێزێكی سهربازی.. جیاوازی خهڵكی سڤیلو خهڵكی سهربازی لهزانستو هونهری جهنگدایه، خهڵكی سهربازی زانستو هونهری جهنگ دهزانێت بهڵام خهڵكی سڤیل بهغهریزهو ڕق بهشداری شهڕ دهكات، واته سهرباز بۆ ئامانج بهكار دێت لهپارێزگاریدا، میلیشیاش بۆ تۆڵهو پاككردنهوهو ترس، بۆیه ڕهسمی نابێتهوه. چونكه لهدهرهوهی وهزیفهكهی بهكاردێت، ئهم هێزه لهبنهڕهتهوه بۆمهرامێك دادهمهزرێت كهبهدهستهێنانی ئامانجێكی تایبهتی ههبێت نهك گشتی. نمونه سهرباز كهجله سهربازیهكانی دانا مرۆڤێكی سڤیله، بهڵام میلیشیا لهكاتی مۆڵهتیشدا دهستی لهسهر چهكهكهیهتی.. بهواتای نوێ میلیشیا ئهمانه لهخۆ دهگرێت:
• هێزێكی سهربازیه پرێزگاری لهشوێنێك لهیاسایهكی دیاریكراو دهكات.. مهرج نیه ئهو یاسایه یاسای ههموو خهڵك بێت. ئهمهش بهتهواوی بهسهر پێشمهرگهی حیزبهكاندا دهچهسپێت لهدوای 1994. چونكه لهدوای ئهم ساڵهوه پێشمهرگه وهك پێشمهرگه بهكار نههاتوه.. نهبوهته هێزێكی نیزامی و هێزێكی شۆڕشگێڕیش نهبووه! ههندێ جار ڕۆڵی پۆلیسی نهێنیشیان پێ بینیوه، ئهمه جگه لهلیوا تایبهتهكانو زرێڤانییهكانو...تاد
• خۆبهخشانه یان لهژێر كاریگهری ناچاریدا، چهكی ههڵگرتبێتو بهباشیش ناتوانێت ئهو چهكه بهكار بهێنێت.. بهڵێ ئهوهی ئهمڕۆ پێی دهوترێت پێشمهرگهی كوردستان، یان بهپیشهو پرۆفێشن لهچهكداری بهولاوه هیچی تر نازانێتو ناچاره چهكدار بێت لهژێر كاریگهرییه مێژوویهكانی شۆڕشی كوردستاندا، یان لهبهر بژێوی خێزان ناچاره پێشمهرگه بێتو لهپاڵ پێشمهرگایهتیهكی ناچارانهشدا كاسبیهكی بچووكی وهك دهستگێڕیو دووكانداری دهكات بههاوكاری كهسهكانی خۆی. لهلایهكی ترهوه پێشمهرگه لهكوردستاندا بهكهمترین ئاست دهتوانێت هێزی زانستیانهی چهكهكهی خۆی بهكار بهێنێت.
• هێزێكی تایبهته، واته هێزێكه موڵكی حكومهت نیهو حكومهت ناتوانێت كۆنترۆڵی بكات.. بهڵێ لهسهردهمی شاخداو ئێستاش پێشمهرگه بهجۆرێك لهجۆرهكان میلیشیا بووه، بهڵام لهسهردهمی شاخدا بههۆی ڕهمزی مقاوهمهی شۆڕشو نهتهوهیهكهوه وهزیفهی پێشمهرگه بوون بهسهریدا زاڵ بووه. لهلایهكی ترهوه میلیشیایهكی لۆكاڵی پارتهكان بووه لهبهرهنگاری نێوان هێزهكان خۆیاندا بهكارهاتووه.. ئێستاش پێشمهرگه دوو ناوی بنهڕهتی تری پێوه لكاوه كهدهیكاته میلیشیا، ناوی هێزی پێشمهرگهی كوردستان (ف.ه.پ.ك ـ یهكێتی)، لهلای دوهمهوه فهرماندهیی لهشكری كوردستان (فهلهك ــ پارتی) كهتائێستا یهكیان نهگرتوهتهوهو لهژێر ڕكێفی حكومهتی یهكگرتووی كوردستاندا نین. بهڵكو تهنانهت لهژێر دهسهڵاتی دوو ئیدارهیشدا نین: نه بهرههم صالح دهسهڵاتی بهسهر (ف. ه. پ. ك ـ یهكێتی)دا دهشكێت نه ئازاد بهرواری شهریكیشی فهرماندهی (فهلهك ـ پارتی)یهو، ئهگهر چی لهڕووی فۆرماڵیهوه سهر بههێزی سهربازی ئێراقیش بن، بهڵام لهڕووی كرداریهوه ئهم دوو هێزه میلیشیانو ئیلتیزامیان نیه.. لهلایهكی ترهوه لهماوهی ڕابردوودا هێزی تریش درووست بوون كهبهتهواوی هێزی كهسهكانن، لیوای تایبهتهكانیان باشترین نمونهن.
• هێزێكی نانیزامیهو بهناوی جیاواز بانگهێشت دهكرێت.. بۆنمونه سوپای سوور، جوندوڵا، سوپای پاسداران،لیوای تایبهت، هێزهكانی كاك فڵانو مام فیسار.. پێویست بوو پاش ئازادی كوردستان ناوی پێشمهرگه بگۆڕایه بهشتێكی تر ئهگهر دهمانویست پێشمهرگه، وهك وشه خهسڵهتی شوڕشگێڕی تێدا بهێڵینهوه، هیچ شوورهیی نهبوو ئگهر ناوهكهیمان بگۆڕیایه بهسوپای كوردستان. لهڕووی زمانناسی كولتووریهوه، ئهگهر ناوێك لهسهردهمی خۆیدا بهكار نههێنرێت، ئهوا وهزیفهی ناوهكه دهگۆڕێت، بهم جۆرهش ههردوو دهسهڵاتی یهكێتیو پارتی، ناوی پێشمهرگهیان پهلكێش كرده ناو كهینوونهی میلیشیا بوونهوهو لهدوای ڕاپهڕینهوه ئهم ناوهیان سیفهتێكی زاڵتری پێشمهرگهیه. بهپێی ئهم پێناسهیه، مهسعود بارزانی لهپاڵ تاڵهبانیدا بهرپرسی یهكهمن لهبهمیلیشیاكردنی پێشمهرگهداو سڕینهوهی خهسڵهته بهرزهكانی ئهم ناوه كهمێژووی خهباتێكی نیشتمانی دوورودرێژ پێی بهخشی بوو.
مهبهستی سهرهكی لهباسكردنی ئهم هێزه، دهرخستنی لاوازیهكانێتی كهدهكرێت بهئاسانی زهفهری پێ ببرێتو كۆنترۆڵ بكرێت لهلایهن ههر هێزێكی نیشتمانی یان تهنانهت نا نیشتمانیشهوه، چونكه هێزێكی لاوازه تهنیا دهتوانێت ڕووبهڕووی هێزه ناوخۆییهكان ببێتهوه، ئهوهش لهئاستێكی زۆر نزمدا. ئهم تاكه دوو هێزهی كهلهدهست دهسهڵاتی كوردیدا ههیه، بهكار هاتوون بۆ مانهوهی خهڵك لهدۆخی نهزانیهكی بهردهوامدا تا بتوانن بهرهوڕووی پێكهاتهیهكی مهعریفی بهرزترلهخۆیان ببنهوه. یهكێك لهو میكانیزمانهی دهكرێت بههۆیهوه ئاڵگۆڕ لهدهسهڵاتدا بكرێت بریتیه له پێشكهوتنو پێشخستنی بنهوهی ههرهمی كۆمهڵگاكه، واته گهشهپێدانی پێكهاته كۆمهڵایهتیهكانی ئهو كۆمهڵگایه، كه ئهندازهی پێشكهوتنیان بگاته پلهیهك چیتر نهتوانێت قبوڵی ستهمو ڕهفتارهكانی دهسهڵات بكات.
میكانیزمی بهكار هێنراو بهسێ خاڵ ڕووندهكهمهوه:
1. پاره و سهرچاوهی داهاتی ههرێم بهكار هاتوه بۆ بهكۆیلهكردنی كۆمهڵگاو سنوورداری پێشكهوتنی جهماوهریو نیشتمانیو هێشتنهوهی گهشهسهندنهكان لهپێكهاته مهتریاڵیهكاندا. سهرئهنجام تێكڕای پانتاییه مهعریفیو زانستیهكان پاشهكشهیان پێكراوه بهمیكانزمێك كهلهناو كۆمهڵدا نهزانی كراوهته بنهمای دامهزراندنو ههموو ئهوانهش كه سێبهری دهسهڵاتن باشترین فێركاریان لهدهرهوهی سنوورهكانی ههرێمی كوردستاندایه.
2. هێزی چهكدار، بهكار دههێنرێت بۆ دهمكوتكردنو سهركوتكردنی تێكڕای ناحهزه ناوهكیهكان.
3. ماشێنێكی ڕاگهیاندنی بهتهوژم پانتاییهكانی كوردستانی كۆنترۆڵكردوهو شوێنی هۆشیاری گشتی گرتوهتهوهو پرسی خهڵكی كوردستان بووهته پرسی تێكڕای ئهو زنجیرهو گۆرانیو ههواڵو بهرنامه تهرفیهیانهی كهپرسیار لای هاوڵاتی دهكوژێت.
بۆیه مانهوهی خهڵك لهدۆخی نهزانیدا بهردهوامی بهزاڵ بوونی ئهو پارهو چهكدارانه دهدات كهئهمڕۆ حوكمڕانن. هێزی ئۆپۆزسیۆنی بگۆڕ پێویستی بهچهندین كهناڵی ڕاگهیاندنی جیاوازو جدی ههیه، كه بتوانێت ستهمهكانی ئهو دهسهڵاته زهقبكاتهوه.. بۆ ئهوهی ئهگهر ئهو دهسهڵاته تهنانهت لهدوور ماوهدا خۆی گۆڕی ئهوه بهقازانجی خهڵك كۆتایی بێت، ئهگهر نا پێكهاتهی هۆشیاری بنهوهی ههرهمهكهی كۆمهڵگا بهزۆر دهیگۆڕێت.
بهكورتی خهڵك ئهگهر ههمووشی نهبێت، بهڵام ژمارهیهكی زۆر باش ئهقڵو هۆشمهندی لهنێویاندا ههیه، لهڕێگای ڕێكخستنهوه دهكرێت كۆ ببنهوهو كۆكردنهوهی خهڵكیش دهكاته جهماوهرو هێزی سهربازیو دواجار توانای داراییش. بهڵام گرفت لهكۆبوونهوهدا نیه بهتهنیا، گرفت لهچۆنێتی كۆكردنهوهو ئاراستهكردنی ئهو هێزه جهماوهریهدایه. ئهم خاڵه بۆ گرفتی هۆشیاری دهگهڕێتهوه كه پێویسته پرۆسهیهكی بهردهوام بێت تا ئهو ساتهی هۆشیارانه كۆمهڵگا ئاراستهیهكی دی وهردهگرێت.. دهبێت سهرهتا لهناو ئهو جهماوهرهوه ههست بهگۆڕانكاریه نوێیهكان بكهین، ئهگهر نا لهناو دهسهڵاتدا سبهی ڕۆژ ههمان پرۆسه دووباره دهبێتهوه.
No comments:
Post a Comment